guruhi boshqalardan ajratib qo'yildi va m ehnatiga qo 'shim cha haq
to'landi. Ishchilarga ham k a tta m uloqot erkinligiga ru x sa t etildi.
B uning natijasida ular orasida m ingdan ortiq o 'zaro m u nosab atlar
yu zaga keldi. N atijalar avvaliga m avjud nazariyani tasdiqlab turdi.
M isol uchun, ish tartib ig a qo'shim cha tanaffuslar kiritilganda ish
lab chiq arish o ‘sdi. O lim lar buni kam roq
toliqish darajasi bilan
tushuntirib berishdi. S huning uchun guruh shu kabi ish sharoitlari-
ga o 'z g a rtirish la r kiritib borish k erak degan h ulosag a keldi. Ish
kuni va ish haftasining qisqartirilishi ishlab chiqarish sam arador-
ligini doim oshirib bordi. O lim lar en g birinchi ish uslubiga qayt-
ganlarida esa ishlab chiqarish sam aradorligi yuqori darajada saqlanib
q olgan.
N azariyaga ko ‘ra, o‘sha davr m enejm enti bunday bo‘lm asligi
kerak edi. S h u n d a bu h o d isan in g sabablarini
to p ish u ch u n qat-
n a sh c h ila r o 'rta sid a s o ‘rov o 'tk az ilg a n . O lim lar ishlab chiqarish
sam arasig a ko'proq t a ’sir k o 'rsa tad ig an allaqanday insoniy u n su r
topishadi. Qisqasi, (yig'uvchi) yig'ish jarayonida qatnashgan qizlar-
ning ishlab chiqarish sam aradorligini oshirishni hech qanday jis
m oniy yoki m aishiy ish sh a ro itla rin in g o 'z g a rish i bilan asoslab
b o 'lm a s edi. Lekin, buni ijtim oiy g u ru h n i
sh a k lla n tirish ham d a
o 'zg ach a o 'zaro m u nosabatlar bilan tu sh u n tirish m um kin.
T ajribaninng uchinchi bosqichida avvaliga odam larni bevosita
boshqarishni takom illashtirish oddiy rejasi bilan xodim lar o'rtasid agi
m unosab atlarn in g yaxshilanishi o'ylangan edi. Amm o, bu reja keyin
chalik 20 m ingdan ortiq xodim larning m uoloqotlaridan tashkil to p
gan yirik d astu rg a o'sib ketdi. X odim larning ishi haqida ju da ko'p
hajm da axborot to 'p lan g an edi. N atijada tadqiqotchilar tashk ilotd a
gi har bir xodim ishlab chiqarish samaradorligi va mavqei ishchining
o'zi va ishchi jam oasi bilan bog'liqligi aniqlandi. X odim ning ishlab
chiqarish sam aradorligiga ham kasblarining ta ’sirini o 'rg an ish uchun
to 'rtin ch i tajriba o 'tk azish g a qaror qilindi.
U nga ko'ra, bank signalizatsiyasi ishlab
chiqarish joyida tajriba
qilindi. T o 'rtin ch i bosqich yalpi ishlab chiqarish sam arad orligiga
ta ’sir etuvchi moddiy d astur darajasini aniqlashdan iborat edi. Ilmiy
m en ejm en tg a asosan olimlar m antiqan ko'proq haq olish istagida
b ash q a la rd an te z ro q ishlaydigan ish ch ilarg a y an a ham sekinroq
161
ishlovchilarni (b o g 'la sh ) birlash tirish va
sam aradorligini oshirish
nazariy asin i qo’lladilar. O lim lar bu safar ham so v g 'a kutm o qd a
edilar.
Aslida ishchan ishchilar guru h n in g qabul qilgan ish su r’ati che-
garasiga am al qilish u chun o ‘z ish s u r’atlarini pasaytirishgan. U lar
boshqa g u ru h a ’zolariga xavf keltirad ig an m arom nin g buzilishini
xohlam as edilar. Bir ishchi bunday tu sh u n tirib berdi: «Bilasizmi,
bizda esa aniq vazifa bor edi. Aytaylik,
m asalan, bir kishi kuniga 6
m in g birlik ish bajarish bilan m a s h g 'u l... Bu t o ‘liq ikki to 'p lam
bo'ladi. Endi esa o 'z ishini tu g atib bo'sh kezib y urgand an ko'ra, u
yana boshqa ish bajaradi. X o'sh, bu holda nim a y uz berishi m um
kin? Balki uni bo'shatib yuborishlari ham m um kin. Biroq boshqalar-
ga n isb a ta n sek in ro q ish lay d ig an lar am alda o 'z sam arad o rlig in i
oshirishga h arak at qilishadi. U lar g u ru h n in g boshqa a ’zolari to m o
nidan firibgar deb hisoblanishini xohlam aydi».
