m unosabatlarini shakillantirishga yo'naltirilgan yangi d astu r bosh-
lanishida m uvaffaqiyatli bo'ladi. Lekin, m a ’lum bir vaq t o 'rta sid a
ra h b a rla r o ‘zlarin in g avvalgi o d atlarig a q a y ta olm aganliklaridan
noro zi b o 'lad i, ch u n k i u la r b o sh q a y o rd a m
olm aydi va y uq ori
e ’tiborda bo'lm aydi.
X otorn sam arasi, sh u b h asiz, ish lab chiqarish k u ch ig a t a ’sir
k o 'rsatu v ch i yakkayu-yagona omil em as. O lim larning fikriga ko'ra,
n azo rat shakli ishlab chiqarishni oshiruvchi omil sifatida m uh im
dir. Tajriba o'tk azish jarayonida ishchilar, odatda, kam roq nazorat
qilingan. K o'pgina am aliyotdagi u stalar nazorat shakllariga nisba
tan olganda
yaxshiroq n atija beradi, chunki u sta nazoratida bo'lgan
tajriba ishtirokchilari o'z m ajburiyatlarini yana ham yaxshiroq ba-
jaradi.
Bu m avzuni m uhokam a qilib Blyu va N eylar quyidagi fikrni
a y td i: «K eyingi s o 'r o v la r q iz la r n in g o 'z ish ig a m u n o s a b a tin i
belgilovchi om illar qattiq va xaddan tashqari n az o ratn in g bo'lm asligi
e n g asosiy haqiqat (om il) ekanligini ko 'rsatdi. B oshqa so 'zlar bi
lan aytganda,
dam olish tanaffuslari, bepul tushlik, yana ham qisqa
ish haftasi, yuqoriroq ish haqlari, qizlar uchun bevosita n azoratning
yo'qligi ham k a tta aham iyat kasb etadi».
N azorat sifati va turi boshqaruvchilarning
rahbariyat siyosati-
g a qiziqish ini o rttirib , ishlab ch iq arish k u ch larig a q a ttiq t a ’sir
k o 'rsa tish i m um kin. B undan tashqari, X otorn tajribasini o 'tk az g an lar
bilan hozirgi kundagi olimlar xuiosalari m os kelm aydi. H ech kim
odam larning o'zlari, ishlari va tashkilotlari haqidagi tu sh un chalari
X otorn tajribasining bevosita natijasi
ekanligiga bugungi kundagi
rahbarlarning bilim va k a tta ta ’sir o'tkazishini rad etolm aydi.
X otorn tajribasining asosi o 'sh a davr ilmiy m enejm en t nazari-
yasid an kelib ch iqar edi. Xuddi sh u n d ay T eylor va G ilbert kabi
olim lar jism oniy om illarning ishlab chiqarish kuchlariga t a ’sir dara-
jasini topishni xohlaydi. Keyinchalik M eyo qilgan buyuk kashfiyot
- «ijtimoiy va ruxiy omillar» Xotorn tajribasidan (k o 'ra)
jism oniy
om illarga k o 'ra ishlab chiqarish kuch larig a y ana ham kuchliroq
ta ’sir ko'rsatadi. Sodda qilib aytganda, M eyo ijtim oiy o'zaro mu-
n o sa b a tla rn in g yangi ko'rin ish larin i tajrib a n atijasid a qayd etdi.
R ejalashtirilm agan va nazorat qilinm agan rahbariyat aynan ijtim oiy
163
m u nosabatlarni q ay ta k o 'rish g a va ishlab chiqarish kuchi o'zga-
rishiga asosiy sabab bo‘ldi.
