Suspenziya tipidagi linimentlarni tayyorlash

 DF X bo’yicha tarkib:

Picis liqudae 3,0

Olei Ricini 94,0

M.D.S. Vishnevskiy surtmasi.

 Kseroform suvda, yog’da erimaydi, shuning uchun preparatga suspenziya holida qo’shiladi. Dorixatni tayyorlash uchun kseroform koramoy bilan yaxshilab eziladi, so’ngra oz-ozdan muntazam aralashtirib turgan holda, kanakunjut moyi qo’shiladi. Tayyor bo’lgan liniment quyidagi yorliqlar bilan “Ishlatishdan oldin chayqatilsin”, “salqin va qorong’i joyda saqlansin” jihozlanib, bemorga berilsin.

Linimentlar sifatini aniqlash

Tayyor bo’lgan linimentlar sifatini baholashda: dorixat, pasport, rangi, hidi, mexaniq aralashmalar yo’qligi va og’irlikdagi bir-biridan farqi ko’riladi, chinligi va miqdori aniqlanadi. Hozirgi kunda linimentlar surtmalarga bo’lgan barcha talablar asosida sifat nazarati o’tkaziladi.⁶⁰

1. 
   Maxmudjonova K.S., Shodmonova SH.N., Shoraximova M.M., Rizaeva N.M. Farmatsevtik texnologiya.-“Tafakkur nashriyoti”.-Toshkent.-2013.
   
2. 
   Miralimov M.M., Mamatmusaeva Z.YA., Abdullaeva X.K., Azimova N. “Farmatsevtik texnologiya asoslari” fanidan amaliy mashg‘ulot uchun uslubiy qo‘llanma. Ibn Sino.- 2004,- 171 bet.
   
3. 
   Yunusxo‘jaev A.N. O‘zbekiston Respublikasida farmatsevtika faoliyati.- 1 (287 b.), 2 (334 b.), 3 (433 b.) tomlar.- Toshkent.- 2001, 2001, 2003.
   

Qo‘shimcha adabiyotlar:

1. 
   Jones David. Pharmaceutics Dosage Form and Design.- Pharmaceutical Press.- London.-2008.-286 p.
   
2. 
   Ллойд В. Аллен, Гаврилов А.С. Фармацевтическая технология изготовления лекарственных препаратов.-«ГЭОТАР-Медиа».- Mосква.-2014.
   
3. 
   Тихонов А.И., Ярных Т.Г. Технология лекарств.- Xарьков.- 2002.-704 с.
   
4. 
   Mirziyoev SH.M. Erkin va farovon demokratik O'zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. Toshkent, “O'zbekiston” NMIU, 2017. – 29 b.
   
5. 
   Mirziyoev SH.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta'minlash yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. “O'zbekiston” NMIU, 2017.– 47 b.
   
6. 
   Mirziyoev SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz. “O'zbekiston” NMIU, 2017. – 485 b.
   
7. 
   O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi “O'zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo'yicha harakatlar strategiyasi to'g'risida”gi PF-4947-sonli Farmoni. O'zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to'plami, 2017 y., 6-son, 70-modda
   
8. 
   Краснюк И.И., Михайлова Г.И., Мурадова М.И. Фармацевтическая технология.- Москва.-2011.- 559 с.
   
9. 
   Синев Д.Н., Марченко Л.Г.. Синева Д.Т. Справочное пособие по аптечной технологи лекарств.- Санкт-Петербург. - 2001. – 315 с.
   
10. 
    Государственная фармакопея X изд.. – Москва. – Изд. «Медицина».- 1968.-1079 с.
    
11. 
    Государственная фармакопея XI изд. – Москва. – Изд. «Медицина».- 1987 (333 с.), 1989 (397 с.).
    

Internet saytlari:

1. 
   www.ziyonet.uz
   
2. 
   www.nuph.edu.ua
   
3. 
   www.samsmu.ru/university/chairs/pharmtechnology
   
4. 
   www.rzgmu.ru
   
5. 
   www.fesmu.ru/kaf/k56/j56f082.shtml
   
6. 
   www.bsu.edu.ru/pharm/about/struct.php
   

Linimentlar-quyuq suyuqlik

Linira-surtish

Olimenta-moyli asosdan tashkil topgan linimentlar

Sapolimenta- sovunli asosdan tashkil topgan linimentlar

Gomogen-bir xil yoki o’xshash faza

Geterogen- turli xil yoki har xil faza

Linimentum ammoniatum seu linimentum volatile- uchuvchan liniment yoki ammoniyli linimenti

1. 
   Linimentlarning xususiy texnologiyalari
   
2. 
   Emulsiya tipidagi linimentlarni tayyorlash.
   
3. 
   Sovunli linimentlarni tayyorlash.
   
4. 
   Linimentlarni sifatini nazorat qilish
   

DF IX bo’yicha tarkib:

Rp: Solutio Ammonii caustici 25,0

Acidi oleinici 1,0

Olei Helianthi 74,0

M.DS.

Uchuvchan liniment bir xil ok-sargish rangli quyuq suyuqlik bo’lib, kuchli ammiak hidiga ega. Saqlash davrida ammiakning uchishi hisobiga, uning miqdori kamayishini hisobga olgan holda bu liniment keragida tayyorlanadi.

Sovunli linimentlar — Saponimenta

 Sovunli linimentlar asosida tana haroratida erish xususiyatiga ega bo’lgan natriyli sovun spirtlari yotadi. Sovunli linimentlar tarkibiga odatda efir moylari, ammiak eritmasi, yod, ixtiol, fenol, kamfora, rezorsin kabi moddalar kiradi.

Rp.: Saponis medinalis 8,0

Spiritus aethylici 84,0

Camphorae 2,0

Ol. Citri

Ol. Rosmarini 0,4

Ol. Thymi 0,2

Sol. Ammonii caustici 5,0

MDS. Revmatizmda surtish uchun.

Kolbada meditsina sovunini 90% li etil spirtida, suv hammomida eriguncha qizdiriladi va tezda filtrlanadi. Issiq eritmada kamfora eritilib, sovugandan so’ng efir moylari va ammiak eritmasi qo’shiladi. Aralashmani shisha idishlarga qadoqlab tulik soviguncha sovitgichga quyiladi.

Geterogen tipdagi linimentlarga emulsion linimentlar kiradi. Emulsion linimentlar S/M va M/S tipiga bo’linadi.

Oling: Kungaboqar gioyi 74,0

Ammoniy eritmasi 25,0

Olein kislota 1,0

Aralashtiring. Bering. Belgilang.

Buginlarga so’rtish uchun Yuqoridagi birikmalar emulsiya tipdagi linimentni hosil qiladi (M/S). Bemorga beriladigan shisha idishda olein kislotani kungaboqar moyida eritib, ustiga ammoniy eritmasi qo’shiladi va yahshilab aralashtiriladi. Bu liniment uchuvchan liniment yoki ammoniyli linimenti deb ataladi. (Linimentum ammoniatum seu linimentum volatile)

Oling: Zigir moyi

Kaltsiyli suv teng miqdorda 25,0 Aralashtiring. Bering. Belgilang.

Kuyganjoyga ishlatilsin.

Tayyoriash: 25 g zigir moyi va 25g kaltsiyli suv shisha idishda yahshilab chayqatib aralashtiriladi. Tayyor mahsulot emulsiya tipidagi (S/M) linimentni hosil qiladi. Bu liniment (Linimentum calcis) deb ham yuritiladi. Aralashma tipdagi linimentlami tayyoriash Aralashma tipdagi linimentlarga IX—DF da keltirilgan streptotsid va s into mite in linimentlami keltirish mumkin. CHunki bu linimentlar tarkibida bir vaqtning suspenzion va emulsion tipdagi linimentlar keltirilgan. 1% Sintomitsin liniment tarkibi:

Tarkib: Sintomitsin 1,0

Kanakunjut moyi 20,0 Emulgator 9,0 Timol 0,15 yoki

Salitsil kislota 0,125 Tozalangan suv 100 ml gacha Dorihona sharoitida yuqorida qayd qilingan liniment tayyoriash jarayoni 2 bosqichda olib boriladi.

1. 
   Kanakunjut moy ini emulsiyasi tayyorlanadi.
   
2. 
   Tayyor emulsiyaga maydalangan sintomitsinni suspenziya holatida qo’shiladi.
   

Agarda dorixonada yuqorida nomi qayd qilingan emulgator bo’lmasa, emulsiyani to’rg’unligini oshiruvchi arab elimi. o’rik elimi, jelatozaiarni ishlatish lozim. Tarkibdagi 20g kanakunjut moyi uchun;. arab elimidan yoki- o’rik elimi dan 5g, jelatozadan 20 g olish mumkin. Birlamchi emulsiya uchun olinadigan suv miqdori moy va emulgator yig’indisini 1/2 qismi hisobida olinadi.

1. 
   Retseptni talab darajasida yozilishi.
   
2. 
   Retseptdagi dori moddalarni mikdorini to’g’riligi
   
3. 
   Linimentlami talab darajada tayyorlanishi
   
4. 
   Linimentlami tashki ko’rinishi, o’ziga hos hidga ega bo’lishi.
   
5. 
   Linimentlami to’g’ri qadoqlanishi, jihozlanishi, saqlash muddati talab darajasida bo’lishi⁶¹.
   

Asosiy adabiyotlar:

1. 
   Maxmudjonova K.S., Shodmonova SH.N., Shoraximova M.M., Rizaeva N.M. Farmatsevtik texnologiya.-“Tafakkur nashriyoti”.-Toshkent.-2013.
   
2. 
   Miralimov M.M., Mamatmusaeva Z.YA., Abdullaeva X.K., Azimova N. “Farmatsevtik texnologiya asoslari” fanidan amaliy mashg‘ulot uchun uslubiy qo‘llanma. Ibn Sino.- 2004,- 171 bet.
   
3. 
   Yunusxo‘jaev A.N. O‘zbekiston Respublikasida farmatsevtika faoliyati.- 1 (287 b.), 2 (334 b.), 3 (433 b.) tomlar.- Toshkent.- 2001, 2001, 2003.
   

Qo‘shimcha adabiyotlar:

1. 
   Jones David. Pharmaceutics Dosage Form and Design.- Pharmaceutical Press.- London.-2008.-286 p.
   
2. 
   Ллойд В. Аллен, Гаврилов А.С. Фармацевтическая технология изготовления лекарственных препаратов.-«ГЭОТАР-Медиа».- Mосква.-2014.
   
3. 
   Тихонов А.И., Ярных Т.Г. Технология лекарств.- Xарьков.- 2002.-704 с.
   
4. 
   Mirziyoev SH.M. Erkin va farovon demokratik O'zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. Toshkent, “O'zbekiston” NMIU, 2017. – 29 b.
   
5. 
   Mirziyoev SH.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta'minlash yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. “O'zbekiston” NMIU, 2017.– 47 b.
   
6. 
   Mirziyoev SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz. “O'zbekiston” NMIU, 2017. – 485 b.
   
7. 
   O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi “O'zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo'yicha harakatlar strategiyasi to'g'risida”gi PF-4947-sonli Farmoni. O'zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to'plami, 2017 y., 6-son, 70-modda
   
8. 
   Краснюк И.И., Михайлова Г.И., Мурадова М.И. Фармацевтическая технология.- Москва.-2011.- 559 с.
   
9. 
   Синев Д.Н., Марченко Л.Г.. Синева Д.Т. Справочное пособие по аптечной технологи лекарств.- Санкт-Петербург. - 2001. – 315 с.
   
10. 
    Государственная фармакопея X изд.. – Москва. – Изд. «Медицина».- 1968.-1079 с.
    
11. 
    Государственная фармакопея XI изд. – Москва. – Изд. «Медицина».- 1987 (333 с.), 1989 (397 с.).
    

Internet saytlari:

1. 
   www.ziyonet.uz
   
2. 
   www.nuph.edu.ua
   
3. 
   www.samsmu.ru/university/chairs/pharmtechnology
   
4. 
   www.rzgmu.ru
   
5. 
   www.fesmu.ru/kaf/k56/j56f082.shtml
   
6. 
   www.bsu.edu.ru/pharm/about/struct.php
   

Sterillash bu- dorilarda juda tez ko’payib rivojlana oladigan mikroorganizmlarni batamom yo’q qilish.

Termik sterilizatsiya- mikrob to’qimalarining protoplazmasi pirogenetik yemirilish natijasida qaytmas koagulyatsiyaga uchrashi.

Filtrlab sterillash- maxsus teshiklari bo’lgan filtr orqali eritmalarni filtrlab, mikroorganizmlardan tozalash usuli.

Shisha filtr- shisha donalari yopishtirilgan plastinka.

Membran filtrlar- dori modda eritmalarini to’liq sterillash uchun qo’llanadi.

Kimyoviy sterilizatsiya- mikrofloraga kimyoviy moddalarni ta’sir ettirish yo’li bilan olib boriladi.

Reja:

1. 
   Asеptika sharoitida tayyorlanadigan dori turlari
   
2. 
   Asеptik sharoitini yaratish talablari kеltirilgan MX:
   
3. 
   Dorixonada asеptika sharoitini ta'minlash
   
4. 
   Asеptika tushunchasi va stеrilizatsiya usullari
   
5. 
   In'еktsion eritmalarga qo’yilgan talablar
   

 Bizni kamrab olgan tabiat, xususan suv, xavo va er katlami turli-tuman mikroorganizmlar bilan to’la. Ayniqsa, ular er katlamida juda ko’pdir. Bir gramm tuprokda milliardlab bakteriyalar joylashgan. Shu sababli dori tayyorlash jarayonida tozalikka rioya kilish, xonalarni ifloslanishdan asrash dorixona sharoiti uchun birinchi navbatdagi vazifalardan ekanligini doimo yodda tutish va unga amal kilish zarur.

Dori shakllarini tayyorlash usullarini dori shakllarini organizmga yuborilishi, ularni kasallikni davolashdagi o’rni va ayniqsa shu dorilarni tayyorlash jarayonida tozalik darajasi hisobga olingan holda quyidagicha taksimlash mumkin.

Aseptika sharoitida tayorlanadi:

- infusion eritmalar;

- tana bo’shlqlarini yuvish ucun mo’lkallangan eritmalar;

- chaqaloqlar va bir yoshgacha bo’lgan bolalarga mo’ljallangan eritmalar;

- antibitiklar saqlaydigan eritmalar; kuygan yuza va ochiq yaralarga mo’ljallangan dori preparatlari;

- ko’z dori turlari;⁶²

1. Har xil kukunlar, miksturalar, emulsiyalar va x. k. SHuni kayd etish lozimki, odam organizmiga yuborilayotgan bu dori mahsulotlari steril bo’lishi shart emas. Ogiz bo’shligida mikroblar juda ko’p bo’ladi va me’dadagi kislotali sharoit mikroorganizmlarni bartaraf etadi hamda ichakdan badanga so’rilish vaqtida mikroorganizm­lar, ularning tanachalari tabiiy ravishda filtrlanib toza dori modda so’riladi.

2. Odam organizmiga igna orqali yuboriladigan, kon tomiriga quyiladigan dorilar, albatta steril — ya’ni mikroblardan holi bo’lishi kerak. Bu maxsus dori guruhla­ri umumiy in’eksiya nomi bilan yuritiladi (injestiones). Bu xildagi dori sachratma (injectio) va quyiladigan (infusio) shakllarida bo’lishi mumkin. Birinchisida suyuqlik juda ko’p miqdorda bo’ladi va u Bobrov apparati yoki boshqa moslamalar bilan odam organizmiga yuboriladi.

Ko’zga tomiziladigan dorilar ham albatta steril bo’lishi lozim.

3. Nosteril holda beriladigan dorilar hisobiga turli-tuman surtma dorilar, kukunsimon (unga o’xshash) sepmalar va malhamlar kiradi. Lekin bu dorilarni ham mikroblardan tozalash foydadan holi emas. CHunki, bir necha bor nosteril sepilmalardan foydalanilganda kokshol (stolbnyak) kasalligiga chalinish mumkin.

4. Yangi tugilgan va bir yoshgacha bo’lgan bolalar uchun qo’llaniladigan dori preparatlari albatta steril holatda tayyorlanishi shart. Soglikni saqlash vazirligi tomonidan tasdiklangan ko’rsatmaga asosan yangi tugilgan bolalar uchun tayyorlanadigan hamma dori preparatlari va 1 yoshgacha bo’lgan bolalar uchun tayyorlanadigan suyuq dori shakllari albatta steril holda tayyorlanishi shart. Dorixonalarni va ayrim shifoxona holidagi dorixonalarning dorixatlarini o’rganish shuni ko’rsatadiki, yangi tugilgan bolalar uchun ishlatiladigan dori tarkibi xilma-xil bo’lib, uning soni 130 ga yakin. Bundan 30 foiz tayyor turdagi zavod mahsuloti bo’lsa, 70 foizi dorixonada yakka buyurtma asosida tayyorlanadigan dori preparatlari hisoblanadi.

Adabiyotlarda keltirilishicha, qattiq dori shakllari mikrob rivojlanishida nokulay sharoit hisoblansa, dori tayyorlash jarayonidagi ayrim holatlar mikroorganizmlar rivojlanishi uchun kulayliklar yaratadi. Masalan, tabletka tayyorlashdagi xo’l granulyasiyalash. Pankreatin, talk, analgin, glyukoza, shakar va shunga o’xshash dori moddalar esa mikrob rivojlanishi uchun ayni sharoit hisoblanadi.

Dorixonalarda tayyorlanadigan elaki dorilar sepma dori shakllarning 45 foizini tashqil qiladi. Ularni steril holda tayyorlash ancha mushkul, chunki tarkibidagi ayrim qo’shilmalar termik ta’sirga chidamsiz bo’lsa, ba’zilari ayni shu keltirilgan tarkibda issiqlik ta’sirida buziladi. Bu hol yosh bolalar uchun ishlatilishi lozim bo’lgan tarkibdagi qattiq dori shakllarini o’rganish va ularni tayyorlash texnologiyasini ishlab chiqish masalasini ko’yadi. Bu soxada sterillash usullaridan kulayini tanlab, moddalarni alohida sterillab, so’ngra aseptik sharoitda tayyorlash ham mumkin.

Agar kukun tarkibi issiqka chidamli bo’lsa, uni tayyorlab, so’ngra sterillash kerak. Mikroblar rivojlanishi uchun eng kulay sharoit bu suyuq dori shakllaridir. Ularni albatta steril sharoitda tayyorlab, tarkibiga kiradigan dori va yordamchi moddalar sterillanib tayyorlangandan so’ng, mumkin bo’lsa yana sterillanishi kerak.

Xozirgi kunda yosh bolalar uchun ishlatiladigan bu dori shaklining 50 foizi tayyorlash usuli mukammal o’rganilib dorixonalarga tatbik etilgan. Ichishga mo’ljallangan eritmalar tozalangan suvda, aseptik usulda stabilizator va konservantlar ko’shmasdan tayyorlanadi.

Ish jihozlari, xonalar, asbob-uskuna, ishlovchi dorivorlar aseptik sharoitda ishlash talablariga mos, 581-buyruqdagi gigienik normalarga to’gri keladigan sharoitda tayyorlanadi. Eritmalar tayyorlangandan so’ng avtoklavda 120⁰S 1,1 ortiqcha atm bosimda sterillanadi.

Shifoxonalarda ishlatiladigan eritmalar bir martalik 10-20 ml iste’mol hajmda chiqariladi. Bir yo’la bir necha bolalarga mo’ljallangan hajmda ham chiqarilishi mumkin (50-100 ml), ammo bunday holda 200 ml gacha bo’lgan hajmda chiqariladi.

Shifoxona bo’limlarida flakonlarni ochish va kuyish aseptika sharoitida olib boriladi. Ochilgan idishlarda qolgan eritmalarni saqlash man etiladi. YAkka tartibdagi dorixonalar bilan dorixonadagi bunday eritmalar 100 ml gacha hajmda tayyorlanishi mumkin. Uni sovitgichda 2 sutkagacha saqlab ishlatish mumkin.

Surtma dori, suyuq surtmalar va sham dorilar tarkibi alohida sterillanib, aseptik usulda tayyorlanadi.

Asеptik sharoitini yaratish talablari kеltirilgan MX:

1. 
   DF maqolalarida:
   

• 
  «Guttae ophthalmicae»,
  
• 
  «Aqua pro injectionibus»;
  

2. СанПиН Р.Уз № 0337-16 «26» декабрь 2016 й.

Асептика –грек. Aceptes – parchalanishga moil emas (Разлажению)

ASЕPTIKA- bu dori vositalarining turli xil mikroorganizmlar bilan zararlanishini oldini olish maqsadida stеril dori turini tayyorlashdagi barcha tеxnologik jarayonlarda olib boriladigan ishlar majmuasidir

Mikroblar kontaminatsiyasiga sababchi omillar:

- xavo;

- jihoz va xona sirti;

- yordamchi va jihozlash matеriallari;

- dori moddalar

Asеptik sharoitni yaratish uchun:

1. Maxsus xona

2. Xavoni stеrilizatsiya qilish.

3. Yordamchi matеriallar stеrilligi

4. Erituvchi va dori modda maxsus talablarga javob bеrishi.

5. Xodimlar sanitariya gigiеna qoidalariga rioya qilishlari kеrak.

Asеptik blok aloxida izolyatsiyalangan otsеkda joylashishi kеrak, boshka bo’limlar bilan koridor orqali bog’lanishi kеrak.

 Asеptika oldi xonasi (shlyuz) Asеptik blok oldida rеzinali gilamcha dеzinfеktsitsiya vositasi bilan ishlov bеrilgan bo’lishi shart. Xodimlarga xalatlar uchun shkaf, stеril kiyimlar saqlash uchun bikslar buladi. Qul yuvish uchun rakovina, qul kuritgich va oyna.

28-rasm