15
miz, maz kur kuch harakat qiluvchi har bir narsa: daryo,
quyosh, oy, daraxt kabi mavjudotlarda bor deb tasavvur
qilganlar. Natijada inson qo‘rquvi, hurmati, ehtiyoji va
zarurati darajasida ularga sig‘ina boshlagan.
Materialistik qarash tarafdorlari fikriga ko‘ra,
qo‘rquv dinlarning kelib chiqishida asosiy rol o‘ynagan
hissiy holatdir.
Ingliz faylasufi Xerbert Spenser (1820–1903) ham
ibtidoiy qabila dinlarining kelib chiqishiga qo‘rquv na-
tijasida «ajdodlarga sig‘inish» sabab bo‘lganligini
ta’kidlaydi. Spenser ijtimoiy hisob-kitoblarga suyan-
gan holda, hayot qo‘rquvining dinlardagi o‘rniga
alohida diqqatni tortadi.
Bu qo‘rquvning ajdodlarga
nisbatan ibodatning
barcha ko‘rinishlari shakllantirganligini va tangrilar-
ning ustun yoki qahramon bo‘lgan ajdodlardan tan-
langanligini alohida ko‘rsatadi; har bir dinda ajdodlarga
alohida e’tibor qaratilganligiga ishora qiladi.
Maks Myuller (1823–1900) fikriga ko‘ra, dinning ke
-
lib chiqishi tabiat hodisalarining insonga bergan dahsha-
tiga borib taqaladi va u «naturalizm» deyiladi.
Maks Myuller hinduiylik ning
muqaddas kitobi Ve-
dalarga suyangan holda, deyarli barcha dinlarda xudo
nomlari tabiat hodisalarini bildirishini ta’kidlagan. Maz-
kur ta’limot tarafdorlari dinlarning
yuzaga kelishi va
IJODIY FAOLIYAT
1. Urug‘-qabila dinlarining qanday shakllarini bilasiz?
2. Bugungi kunda urug‘-qabila dinlarining qanday unsurlari saqlanib
qolgan?
3. Urug‘-qabila dinlarining o‘ziga xos va o‘xshashlik tomonlarini aytib
bering.
