23
Markaziy Osiyoda milodiy IX–X asrlarda yahudiy
jamoalari ko‘p sonli va erkin bo‘lganlar. Ulardan faqat
urushga yaroqli bo‘lgan erkaklargina jizya solig‘ini
to‘laganlar. Yig‘ilgan soliqlarning faqat yarmi davlat xa-
zinasiga topshirilgan, qolgan qismi esa jamoa boshlig‘i
ixtiyorida qolgan.
Yahudiylarning Markaziy
Osiyoda yashaganliklari-
ga guvohlik beruvchi arxeologik topilmalar ilk bor
tadqiqotchi tomonidan 1954-yili Turkmanistonning
Marv va Bayramali shaharlaridan topilgan. Bular
qadim gi sinagoga qoldiqlari, yahudiy yozuvida yozilgan
sopol buyumlardir. Topilmalar Yunon-Baqtriya va Par-
fiya davlatlari hukmronlik qilgan miloddan avvalgi II –
milodiy I asrlarga tegishli bo‘lgan.
IX–X asrlarda Markaziy Osiyoda
karaimlar deb
atala digan yahudiy sektasi paydo bo‘ladi. Bu oqim ta-
rafdorlari faqat Torani (Tavrotni) tan olar, Talmudni esa
inkor qilar edilar. Ular mahalliy yahudiylarni
kashrut
(ruxsat
etilgan ovqatlarnigina ye
yish) qoidasini bu-
zish, yerli aholi bilan aralashib ketish va yahudiy dinini
bid’atlar bilan buzishda ayblay boshladilar.
Toshkentdagi Ash
kenazi sinagogasi
(1930yilda yopil
gan, 1966yilda
yer qimirlaganda
buzilib ketgan).
Karaimlar milliy
kiyimi.
24
XIII asr boshiga kelib
qadimgi yahudiy jamoala-
ri ham inqirozga uchradi. Saqlanib qolgan kam son-
li yahudiylar Buxoro va uning atroflarida yashaganlar.
Mo‘g‘ullar davrida esa Xorazmda yahudiylarning bir
shaharda 100 uydan oshiq bo‘lishlari taqiqlangan edi.
Amir Temur va temuriylar davrida Movaroun-
nahr minta qasiga Erondan ko‘pgina yahudiy jamoala-
ri ko‘chi rib keltirilgan. Ularning bir
qismi Buxoroda
yashagan. XVIII asrning boshlarida yahudiylar Eron,
Afg‘oniston, Xiva, Qo‘qon va Buxoro jamoalariga
bo‘linib ketdi.
XIX asrning ikkinchi yarmida Markaziy Osiyo yahu-
diylari Buxoro amirligi hududlarida yashaganliklari tu-
fayli
«Buxoro yahudiylari» nomi bilan tanilgan bo‘lsa-
lar-da, ularning asosiy qismi Samarqandda yashagan.
XIX asrga kelib yahudiylar Markaziy
Osiyoning
Qarshi, Marv, Xatirchi, Shahrisabz, Kattaqo‘rg‘on, Kar-
mana, Marg‘ilon, Dushanba shaharlarida bir mavzega
jam bo‘lib umr kechirganlar.
1932-yilda Samarqandda yahudiylar teatri tashkil
qilingan. 1940-yilgacha Markaziy Osiyoda yahudiylar-
ning ivrit tilidagi maktablari, davriy
va maxsus nashrlari
mavjud bo‘lgan.
Sovetlar davrining keyingi yillarida yahudiy tilida
o‘qitish va madaniy faoliyat yuritish to‘xtatilgan. Lekin
yahudiylik yagona millatga xos din bo‘lganligi sabab-
Yahudiy maktabi.
(Samarqand,
XX asrning
boshlari)
