|
Nazorat va muhokama uchun savollar
|
| bet | 33/119 | | Sana | 07.02.2024 | | Hajmi | 0,61 Mb. | | #152531 |
Bog'liq Ekologiya 11. Rom уоrм ато. Л tos II кenт z 1 L-fayllar.orgNazorat va muhokama uchun savollar
l .»Biosfera» tushunchasi nimani anglatadi?
2.Biosferaning mohiyati nimada va strukturasi nimalardan iborat? 3.V.1.Vemadskiyning Ьiosfera haqidagi ta'limoti.
4.Biosfera qanday qatlamlardan tashkil topgan? Ularga ta'rif byering. 5.Darvin va Vemadskiy ta'limoti o'rtasida qanday bog'liqlik bor?
Biosferaning rivojlanishjarayoni qanday kechadi?
Fotosintezlanuvchi avtotroflar haqida nimalarni Ьilasiz? 8.Noosfera ta'limotining bosh mezoni nima?
9.Biosfera va insoniyat o'rtasidagi munosabatlar qanday oqibatlarni keltirib chiqardi?
69
70
Foydalanilgan adablyotlar
Vemadskiy V.I. Biosfera i noosfera.- М.1989.
Ruzalin G.1. Kontseptsiya sovremennogo estestvoznaniya.-M. 1997. Golubev V.S. Evolyutsiya: ot geoximicheskix sistem do noosfyero'. Кiev.1992.
Korobkin V.I. Pyeredelskiy L.V. Ekologiya dlya studentov vuzov. Ro tovna-Donu, «Feniks» 2001.
Ekologiya. Ensiklopediya dlya detey, tom 19.-М. «Avanta» 2001. Alekseev V.P. Ochyerki ekologii cheloveka.-M. «Nauka» 1993.
VII. ВОВ SANOATDAGI EKOLOGIK JARAYONLAR
7.1. Ishlab chiqarish texnologiyasini ekologik toza holga keltirish
Odam o'zi yashagan tablatga zarar keltirmay yashasa tablatda muvozanatlar uzoq vaqt yaxshi holatda saqlanib qoladi. Afsuski, odamlar sonining ko'payib borishi natijasida tablatga ham shuncha ozor etkazilmoqda. Odamlar soni ko'payar ekan, har Ьir odam uchun oziq ovqat, kiyim, uy-joy va boshqalar kerak bo'ladi. Odam o'ziga kerakli sharoitni yaratishi uchun ko'p miqdorda xomashyoni qayta ishlaydi va ko'plab yoqilg'ilarni yoqishga majbur bo'ladi. Bu bajarish jarayohida tablatga Ьilgan holda katta zarar yetkaziladi. Ammo inson harakat qilsa tablatga yetkazilayotgan zararni kamaytirish mumkin. U\ar quyidagilar hisoЫanadi:
Ishlab chiqarishdagi zararli tarmoqlarni ekologik jihatdan mukammal lashtirish;
Karn chiqindi ishlab chiqarish jarayonini tashkil qilishga yerishish;
Havoga, suvga va tuproqqa tashlanadigan chiqindilarni to'liq toza\ashga yerishish.
Endi bu holatlarni alohida ko'rib chiqamiz.
Texnologik jarayonlarni takomillashtirish o'z ichiga Ьir qancha hususiyatlarni oladi:
Tabliy va enyergetika zahiralaridan to'liq foydalanish. Ma'lumki hali Ьizda yoqilg'i-enyergetika zahiralaridan to'liq· foydalanilmaydi,
ko'p qismi bexudaga tozalanilmay atmosferaga yoki tuproqqa tushib ketadi. Masalan, neftni qayta ishlashda uning tarkibldan oltingugurt sof
holda bo'lib undan zarur sohalarda foydalanish mumkin. Ammo Ьizda
deyarli ko'p tashkilotlarda bundan ham qo'shimcha daromad va ekologik tozalik jarayonlariga e'tibor byerishmaydi. Aslida psixologik jarayonlami mukammallashtirish atmosferani issiq, ifloslanishidan va shuningdek, atrof muhitni qisman bo'lsa ham toza saqlashga yerishildi. Hamda qo'shimcha issiqlik hosil qilish uchun yana yoqilg'i sarflanib va atmosferaga So2 va No2 tashlanmaydi. Ikki tomonlama tejash ishlari boradi.
Texnologik jarayonlarning mukammalashuvi Ьir necha bosqichdagi ishlarni Ьir yoki ikki bosqichda bajarish imkonini byeradi, shu vaqt,
71
natijasida atmosferaga tashlanadigan So2 chiqindilari kamayadi.
72
yoqilg'i, ishchi kuchi tejalib, atrof muhitga zararli gazlar kam tashlanadi. Masalan, Ьenzin olishda Ьir necha jarayonni Ьir martada bajarish natUasida xomashyo tejalib, ekologik xolat yaxshilanadi.
Sanoatda po'lat quyishda ishlaming uzluksiz jarayonini tashkil qilish natijasida xomashyo va issiqlik 30 % ga tejaladi. Ma'lumki pechlami isitib olish uchun katta miqdorda yoqilg'i sarfЬo'ladi.
Hozirgi kunda ishlab chiqarish jarayonini kompyutyerlashish va
avtomatlashtirish natijasida Ьir qator qayta ishlash jarayoni tezlashadi, bu narsa Ьirinchidan xomashyo va yoqilg' ini tejash imkonini byersa, ikkinchidan ishlab chiqarishni ekologik toza xolga olib keladi. Neftni qo'lda qayta ishlab Ьo'lmaydi, uni faqat texnologik jarayonda qayta ishlash mumkin.
Texnologik jarayonlami jadallashtirish ishlab chiqarishga vaqtni va energiya zahiralarini tejash imkonini byeradi, ammo bu jarayon olinadigan mahsulotning sifatini pasaytirmasligi kerak.
Har Ьir sohada qaysi kimyoviy mahsulot turi ko'p Ьo'lsa, shu sohani rivojlantirishga yerishish zarur.
Bundan tashqari sanoatda ishlatiladigan barcha aparatlami takomil lashtirsh zarur. Agar aparatlar takomillashsa Ьoradigan ish jarayoni
tezlashadi, olinadigan mahsulotning tannarxi pastlashadi, atmosferaga
tashlanadigan gazlar miqdori kamayadi. Aparatlarning hajmi kichraysa ular egallab turadigan maydon qisqaradi va ulami qurish harajatlari kamayadi va tannarxi pasayadi.
Foydalaniladigan appartlarining maxkamligini (avtoklov-lar) oshirish zarur. Neftni qayta ishlash sohalarida xomashyoning chiqib ketishi
mutloq mumkinmas, toshib ketgan neft xomashyosi atmosferani juda ifloslantiradi, tuproq mutloqo yaroqsiz holga keladi yoki yonib ketsa
katta yong'inlarga sabab Ьo'lishi mumkin.
Sanoatda hamma vaqt yangi konstruktiv xilidagi uskunalami qo'l lashga harakat qilish zarur, yangi aparatlar uskunalaming xizmat muddatini uzaytiradi, korroziyani suslashtiradi.
Olinayotgan zahiralarning asoslangan ilmiy-amaliy xususiyatlarini
Ьilish lozim. Benzin ishlab chiqarishda juda katta miqdorda suv sarfi kuzatiladi. Benzin olish uchun ichimlik suvi emas balki texnik suvdan, avval ishlatilgan suvni to'plab qayta ishlatish mumkin;
Oldindan xomashyo va yoqilg'ini tayyorlab qo'yish natijasida
texnologik jarayon arzonlashadi, atrof muhitga zararli moddalar kam tashlanadi. Masalan xom neftdan oltingugurt ajratib olinsa, yonish
Zaharliligi yuqori matyeriallarni (simob, qo'rg'oshin va kadmiy) zaharliligi past, turli Ьo'yoqlar, katalizator, elektrolitlar Ьilan almashtirish zarur.
Chetdan tashib keltiriladigan xom ashyolarni Ьori qadar mahalliy xom ashyoga almashtirish zarur.
Tayyor mahsulotni mukammallashtirish ham .blr qator ko'rsatkich-
lami o'z ichiga oladi.
·
Olingan mahsulotlarni standart me'yorlarga to'g'ri kelishi: Mahsulotlarda foydalanish muddati cho'zilishi;
Atrof muhitda ayrim omillarni qayta tiklashga yerishish yoki ayrimlarini yo'q qilish (utillash);
Ishlab chiqarishni to'g'ri tashkil qilish mukammalshtirish natijasida quyidagilarga yerishiladi;
Ishchi kuchidan to'g'ri foydalanish, barcha xomashyo va enyergetika
zahiralardan tejab foydalanish, ishni to'g'ri tashkil qilish va bekor turib qolishga yo'l qo"ymaslik;
Ishlab chiqarishga yangi aparatlarni joriy qilish;
Olinadigan mahsulotning ekologik tozaligini ta'minlash;
Viloyat, tuman va shahar ekologiya tashkilotlari o'rtasida hisobot byerib turish;
Hamma vaqt kutilmagan ekologik vaziyatlarga tayyor Ьo'lish;
|
| |
