26
energetik sathlarni — kovaklarni qoldiradilar.
Bu sathlar valent
zonaning boshqa elektronlari bilan to‘ldirilishi mumkin. Bu
kovaklarning harakatini bildiradi. Kovaklar elektronlarga teng
musbat zaryadga egadir. Elektronni valent zonadan o‘tkazuv-
chanlik zonasiga o‘tish jarayoni
elektron-kovak juftligining genera-
tsiyasi deb ataladi. Elektronlarning o‘tkazuvchanlik zonasidan valent
zonasiga qaytishi —
elektron va kovak rekombinatsiyasi (yo‘qo-
lishi)ga olib keladi.
Termogeneratsiya natijasida xususiy yarimo‘tkazgichda yuzaga
keladigan erkin elektronlar konsentratsiyasi quyidagi ifoda bilan
aniqlanadi:
-
2
exp
i
C
W
KT
n
N
,
bu yerda,
W — taqiqlangan zona kengligi;
N
C
— o‘tkazuvchanlik
zonasidagi effektiv zichlik holati (germaniy uchun N
C
=5·10
19
sm
-3
,
kremniy uchun N
C
=2·10
20
sm
-3
).
Kovaklar soni erkin elektronlar soniga teng:
i
i
p
n
.
Elektron va kovaklarning konsentratsiyasidagi
i indeksi (intrinsic
— «xususiy» so‘zidan olingan) xususiy zaryad tashuvchilar eka-
nini bildiradi.
Elektr o‘tkazuvchanlik son jihatidan solishtirma elektr o‘tka-
zuvchanlik kattaligi bilan xarakterlanadi. Xususiy yarimo‘tkaz-
gichlar uchun
i n
i
p
qn
qp
,
bu yerda,
n
,
ð
— mos ravishda elektron va kovaklarning hara-
katchanligi.
Elektron — kovak juftlarining generatsiyasi yarimo‘tkazgich
yorug‘lik nuri bilan yoritilganda ham sodir bo‘ladi. Agar yorug‘lik
27
nuri fotonlari energiyasi
23
,
1
h
taqiqlangan zona kengligidan
ortib ketsa, u holda foton valent elektronni qo‘zg‘atishi mumkin.
Natijada elektron valent zonadan o‘tkazuvchanlik zonasiga o‘tadi.
Bu hodisa
ichki fotoeffekt deb ataladi. Demak, yarimo‘tkazgichga
yorug‘lik nuri tushirilganda uning
zaryad tashuvchilar konsen-
ratsiyasi va solishtirma elektr o‘tkazuvchanligi ortadi:
/
n
i
p
i
q
n
n
q
p
p
,
bu yerda,
n
i
=
p
i
— berilgan temperaturadagi xususiy konsen-
tratsiya.
Shunday qilib, yorug‘lik signallari elektr signaliga aylantiriladi.
Bu turdagi sodda yarimo‘tkazgich asbob —
fotorezistor deb
ataladi.
Fotorezistor uchun dastlabki material bo‘lib turli element-
larning
sulfidlari, selenidlari va telluridlari hamda PbS, PbSe,
PbTe, InSb, CdS lar xizmat qiladi.
