• Donorli aralashma
    		•

    xususiy o ‘ tkazuvchanligi




    Download 7,5 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet131/148
    Sana13.01.2024
    Hajmi7,5 Mb.
    #136300
    1   ...   127   128   129   130   131   132   133   134   ...   148
    Bog'liq
    ELEKTROTEHNIKA VA ELEKTRONIKA oquv qollanma

    xususiy o
    ‘
    tkazuvchanligi
    deyiladi. 
    Yuqorida ko‘rib chiqilgan o‘tkazuvchanlikni hosil qilish usuli ratsional emas. Chunki amalda 
    o‘tkazuvchanlik turlaridan biri –yo elektron, yo kavak o‘tkazuvchanligi asosiy qilib olinadi. Uni sof germaniy 
    (yoki kremniy) kristalliga begona modda qo‘shib qotishma tayorlash yo‘li bilan amalga oshiriladi. Kiritilgan 
    begona moddaning (aralashmaning) miqdori asosiy kristall miqdoriga nisbatan juda oz bo‘ladi. 
    Yarim o‘tkazgichning muhim xususiyati shundan iboratki, ularda aralashmalar bo‘lsa, 
    aralashmali 
    o’tkazuvchanlik
    deb ataladigan qo‘shimcha o‘tkazuvchanlik paydo bo‘ladi. Aralashmaning 
    konsentratsiyasini o‘zgartirib, musbat yoki manfiy ishorali zaryad tashuvchi zarralar sonini ancha 
    o‘zgartirish mumkin. Yarim o‘tkazgichlarning bu xususiyati amalda qo‘llanishga keng imkoniyatlar ochib 
    beradi. 
    Donorli aralashma. 
    Yarim o‘tkazgichda juda oz kontsettratsiyada aralashma bo‘lsa, masalan, unga 
    juda oz mish’yak atomlari qo‘shilsa, erkin elektronlar soni ko‘p marta ortadi. Buning sababi quyidagicha. 
    Mish’yak atomlarining valentlik elektronlari beshta bo‘ladi. Ulardan to‘rttasi bu atomning atrofdagi atomlar 
    bilan kovalent bog‘lanish hosil qilishida ishtirok etadi. Beshinchi valentlik elektroni esa o‘z atomi bilan zaif 
    bog‘langan. Bu elektron mishyak atomidan osongina chiqib ketib, erkin bo‘lib qoladi. 
    Elektronlarni oson beradigan va binobarin, erkin elektronlari sonini oson ortiradigan aralashmalar 
    donor aralashmalar
    deb ataladi. 
    Donor aralashma qo‘shilgan yarim o‘tkazgichlarda elektronlar soni teshiklar sonidan ko‘p bo‘lgani 
    uchun bunday yarim o‘tkazgichlar n-tip yarim o‘tkazgich deb ataladi. 
    Aktseptor aralashmalar. 
    Aralashma sifatida uch valentli indiy olinsa yarim o‘tkazgich 
    o‘tkazuvchanligining xarakteri o‘zgaradi. Bu holda indiy atomi qo‘shni atomlar bilan juft elektronli normal 
    bog‘lanish hosil qilishi uchun unga bitta elektron etishmaydi. Natijada kavak hosil bo‘ladi. Bu holda 
    kristalldagi kavaklar soni aralashmaning atomlari soniga teng bo‘lib qoladi. Bunday aralashma aktseptor 
    aralashmalar deb ataladi. 

    228 
    Shuni aytib o‘tish kerakki, yarim o‘tkazgich asboblarda asosiy bo‘lmagan tok tashuvchilar 
    o‘tkazuvchanligi katta ahamiyatga ega. Ularning hosil bo‘lishi va tugatilishi rekombinatsiya markazlari deb 
    atalgan joylarda sodir bo‘ladi. Bunday markazlar vazifasini donor yoki aktseptor elementlarning tugunlari- 
    atomlari bajaradi. Shuning uchun begona elementlarning miqdori ortishi bilan rekombinatsiya markazlari 
    ham ko‘payadi va asosiy tok tashuvchilarning yashash vaqti qisqaradi. Bu hol begona elementning miqdori 
    va turini tanlashda albatta hisobga olinishi kerak. 
    Shunday qilib, biz yuqorida tanishgan o‘tkazuvchanlik turlarini hosil qilish usuli va uni tushuntirish 
    juda yuzaki va taqribiydir. Ular asosan zonalar nazariyasi bilan tekshiriladi va miqdor o‘lchovlari kiritiladi. 

    Download 7,5 Mb.
    1   ...   127   128   129   130   131   132   133   134   ...   148




    Download 7,5 Mb.
    Pdf ko'rish