|
Element atomlarida elektronlarning energetikpog`onalar va pogonachalarga taqsimlanishi mavzusini o`qitish metodikasi
|
| bet | 13/22 | | Sana | 15.06.2022 | | Hajmi | 2.01 Mb. | | #23740 |
Bog'liq Element atomlarida elektronlarning energetikpog`onalar va pogona boshlang-ich-sinflarda-o-qitishning-zamonaviy-axborot-texnologiyalaridan-foydalanish-afzalliklari, Mavzu Avestodagi pedagogik qarashlar Reja I kirish II asosiy qH
Vodorod 1
H2O
|
He Geliy 4
–
|
Li Litiy 6,9
Li2O
|
Be Beriliy 9
BeO
|
B
Bor 10,8 B2O3
|
C
Uglerod 12 CO2
|
N
Azot 14 N2O5
|
O
Kislorod
-
|
F
Ftor 19
-
|
Ne Neon 20,2
-
|
Na Natriy 23
Na2O
|
Mg Magniy 24
MgO
|
Al Alyuminiy 27
Al2O3
|
Si Kremniy 28,1
SiO2
|
P
Fosfor 31 P2O5
|
S
Oltingugurt 32
SO3
|
Cl Xlor 35,5 Cl2O7
|
Ar Argon 39,9
–
|
K
Kaliy 39,1 K2O
|
Ca Kalsiy 40
CaO
|
Va boshqalar
|
Bu qatorda faqat kaliyda qonuniyatdan chetga chiqish bor, u ham keyinchalik hozirgi zamon atom tuzilishi nazariyasi asosida to’liq tasdig`ini topdi.
Ushbu qatorda vodorod va geliyni chetga surib qo’yib qolgan elementlarda xossalarining o’zgarishida ketma-ketlik qanday bo’lishini ko’raylik.
Litiy bir valentli metall, suvni tarkibiy qisimlarga kuchli parchalaydi, kuchli ishqor hosil qiladi.
Litiydan keyin berilliy turadi - u ham metall, ammo ikki valentli, suvni sekin parchalaydi. Berilliydan keyin bor turadi - uch valentli element, metalmaslik xossasi kuchsiz ifodalangan, bir vaqtda metalning ayrim xossalarini namoyon qiladi.
Keyingi joyni uglerod egallaydi 4 valentli metallmas. Keyin azot keladi yorqin ifodalangan metalmaslik xossasiga ega, yuqori oksidi K20z. Keyingi element tipik metallmas, ftor - metalmaslar ichida eng kuchlisi. Yuzaki ko’rib chiqilgan 7 ta element xossalaridan ma’lumki, litiyda yorqin ifodalangan metallik xossa, bir elementdan ikkinchisiga o’tganda asta- sekin susayib, metalmaslik xossalari ortib boradi va ftorda eng yuqori darajaga yetadi. Bu bilan bir vaqtda atom massasining ortib borishi bilan elementlarning kislorodga nisbatan valentliklari, litiydan boshlab bir birlikdan har bir keyingi elementga o’tganda birga ortib boradi.
Agar 'zyoessalarning o’zgarishi keyin ham uni yo’nalishda shunday davom etganida edi, ftordan keyin metallmaslik xossasi yanada kuchli; ifodalangan element bo’lardi. Haqiqatdan ham ftordan keyingi element neon - inert gaz, boshqa elementlar bilan birikmaydi, metallik va metalmaslik xossalarini namoyon qilmaydi.
Neondan keyin natriy keladi bir valentli metall, litiyga aynan o’xshaydi. Biz bu bilan yana xossalar narvonining boshlanishiga qaytgandek bo’lamiz. Natriydan keyin keladigan magniy berilliyga analog (o’xshash), keyin alyuminy, metall bo’lsa ham, borga o’xshab metallmas emas, u ham uch valentli, ayrim metall metalmaslik xossalariga ega. Undan keyin kremniy keladi to’rt valentli metalmas, ko’pchilik hollarda uglerodga o’xshash, fosfor kimyoviy xossalari bo’yicha azotga o’xshash, oltingugurt yorqin ifodalangan metalmas xossali element, xlor juda kuchli metalmas, ftor kabi galogenlar guruhiga mansub va nihoyat yana inert gaz argon.
Qolgan hamma elementdar xossalarini o’zgarishini kuzatsak, xuddi yuqoridagi 16 ta element xossalari tartibi kabi sodir bo’ladi: argondan keyin yana bir valentli metall kaliy, keyin magniyga o’xshash bo’lgan ikki valentli kalsiy keladi va h. k. zo.
Shunday qilib, kimyoviy elementlarning xossalarining o’zgarishi atom massalarining ortib borishi bo’yicha uzluksiz bir tekisda bir yo’nalishda sodir bo’lmasdan davriy xarakterga ega bo’ladi. Ma’lum bir elementlardan keyin orsaga dastlabki nuqtaga qaytgandek sodir bo’ladi va oldingi o’tgan elementlarning xossalari yana o’sha ketma-ketlikda, ayrim sifatiy farklar bilan takrorlanadi.
|
| |
