Yer osti neft gazlarning zaxirasining kelajagi, to‘plangan ilmiy-texnik potesial,
boy ishlab-chiqarish tajribasi, sohani bundan keyingi rivojlanishiga zamin yaratadi.
Kompaniyada chet el kompaniyalari bilan yirik loyihalarni amalga oshirish, eskirgan
texnikani almashtirish va yangilashni tezlatish, ishlab-chiqarishda sifat jihatidan
yangi jihozlar, materiallar, zamonaviy texnologiyalarni qo‘llash bo‘yicha va natijada
neft-gaz majmuasini tezkor rivojlantirishni amalga oshiruvchi katta masshtabli
dastur ishlab chiqildi. Bu dasturni o‘zlashtrish O‘zbekistonni
dunyo iqtsodiyoti
integratsiyasining mustahkamlashini ta’minlaydi.
2.5- rasm. O‘zbekistonda uglevodorodni qazib olinishi[4].
• O‘zbekistonda yoqilg‘i-yenergetika resurslarining yetarli zaxiralari mavjud: •
tasdiqlangan neft zaxiralari - taxminan 82 million tonna, gaz - 1,85 trillion m
3
.
• Istiqbolli va prognozli manbalar (2020 yilga kelib) quyidagilar: gaz - taxminan 5
trillion m
3
, neft - 700 million tonna, gaz kondensati - 380 million tonna.
• O‘zbekiston quyidagilarni egallaydi:
• Tabiiy gaz qazib olish bo‘yicha dunyoda 11-o‘rinda, iste’mol bo‘yicha esa 10-
o‘rinda turadi.
• Birlamchi energiya sarfi bo‘yicha 34-o‘rin.
• Birlamchi energiya manbalari tarkibida gaz 80 foizni, neft 16 foizni egallaydi,
qolgan qismi ko‘mir va gidroyelektr stansiyalaridir.
• 2020 yilga kelib birlamchi energiya ishlab chiqarish taxminan 60 million tonna
standart yoqilg‘ini (TUT) tashkil etdi, iste’mol - 50,2 million tonna standart
yoqilg‘ini
• 1998 yildagi eng yuqori cho‘qqidan keyin - yiliga 8,2 million tonna, 1999 yilda -
8,1 million tonna / yil, 2000 yilda - 7,5 million tonna / yil neft qazib olish pasayishni
boshladi.
2005 yildan boshlab O‘zbekiston xom neft importini qayta tikladi.
Asosiy yetkazib beruvchi Qozog‘iston.
Gaz sanoati
Gazli va Qarshi shaharlarining tumanlarida to‘plangan.
Tabiiy gazning asosiy zaxiralari Sho‘rtan, Zevardy, Ko‘kdumalak, Alan,
Adamtosh konlarida o‘rganiladi. Gazdagi vodorod
sulfidining yuqori miqdori
O‘rtabuloq (5%), Dengizko‘l-Xauzak (4,25%), Qandim (1,89%), Oqqum (1,92%)
konlarida kuzatiladi. Ishlab chiqarilgan gazning taxminan 80% ichki ehtiyojlar
uchun sarflanadi. Aholi jon boshiga gaz iste’moli bo‘yicha O‘zbekiston Rossiyadan
bir oz orqada qolmaydi (1600 m
3
/ kishi / yil), bu dunyo bo‘yicha o‘rtacha 3,5
baravarni tashkil etadi.
Neft mahsulotlari asosan Farg‘ona vodiysi va Buxoro viloyatida ishlab
chiqariladi.Qoraqalpog‘iston va 6 ta mintaqada neft konlari o‘rganilgan:
Qashqadaryo, Buxoro, Surxondaryo,
Namangan, Andijon va Farg‘ona. Neft
zaxiralarining 75 foizga yaqini Qashqadaryo viloyatida, shu jumladan 70 foizi
Ko‘kdumalak konida to‘plangan
Angren, Boysun va Sharg‘un konlarida 4,4 milliard tonnagacha ko‘mir
zaxiralari to‘plangan. Ko‘mir qazib olish yiliga qariyb 3 million tonnani tashkil
etadi. Ko‘mirning isitish qiymati past va kul miqdori yuqori.
• Elektr energiyasi gaz bilan ishlaydigan issiqlik elektr
stansiyalarida ishlab
chiqariladi (IES),
• Amudaryo va Sirdaryo daryolaridagi ko‘mir bilan ishlaydigan bir necha issiqlik
elektr stansiyalari va GESlar.
• Elektr tarmoqlarining uzunligi barcha kuchlanish sinflarining 234 ming km elektr
uzatish liniyalari va taxminan 46 million kVA transformator quvvatiga teng.
• GESning quvvati yiliga 26,7 milliard kVt / soat elektr energiyasi ishlab chiqarish
bilan 7445 MVtni tashkil etadi.
• O‘zbekistondagi yoqilg‘i-yenergetika institutlarining tarkibi
O‘zbekiston Respublikasi Energetika vazirligining tashkiliy tuzilmasi
O‘zbekiston zaxirasi bo‘yicha bashoratlar, o‘rtacha dunyo o‘lchovlari bo‘yicha
juda katta bo‘lib – 14 mlrd. tonnaga yaqin shartli yoqilg‘ini tashkil etadi. Ochiq
konlarda qidirib topilgan uglevodorodlar 3500 mil. tonnadan ko‘p shartli yoqilg‘ini
tashkil etadi. O‘zbek konlaridagi isbot qilingan uglevodorod zaxiralari dunyo
masshtablari bo‘yicha o‘rtacha bo‘lib 594 mln barrel neft 1,9 trln.m
3
gazni tashkil
etadi.
Cho‘qur burg‘ulashga tayyorlab qo‘yilganlarga 60 ta kelajagi porloq neft va gaz
obyektlari bo‘lib, ularning kelajakdagi resurslari 1300 mln.tonna shartli yoqilg‘ini
tashkil etadi, neft-gaz zaxirasiga ega 100 dan ortiq tutgichlar aniqlangan.
O‘zbekistonning uglevodorod xom ashyosini qayta ishlash sanoati
muvaffaqiyatli rivojlanmoqda. Buxoroda va Farg‘onada
zamonaviy neftni qayta
ishlash zavodlari samarali ishlamoqda.
Neftni qayta ishlashda yangi texnologiyalarning qo‘llanilishi qayta
ishlanayotgan xom ashyoni kichiklashtirilgan hajmda neft mahsulotlarini ishlab-
chiqarish darajasini saqlab qolish imkonini beradi.
2001 yilda Sho‘rtan gaz-kimyo majmuasini foydalanishga kiritilishi bilan,
nafaqat O‘zbekistonda, balki markaziy Osiyo hududida yangi sohaga asos solindi.
Bu yerda asosiy mahsulot polietilen bilan birgalikda, krilogen texnologiyasini tatbiq
etish hisobiga, tabiiy gaz tarkibidan propan-butan fraksiyasi ajratib olinmoqda. Bu
respublikada siqilgan gaz ishlab-chiqarish hajmini
ikki barobardan ortiqqa
ko‘paytirish imkonini beradi.
Ko‘kdumaloq kompressor stansiyasining qurilishi O‘zbekistonning neft-gaz
sohasining rivojlanishida muhim qadam bo‘ldi, bu loyihani AQSH va Yaponiya
kompaniyalari bilan birgalikda amalga oshirilishi esa – chet el investitsiyalarini jalb
etish ishlarining boshlanishi bo‘ladi.
Shunday qilib, neft va gaz sanoati mamlakat davlat xo‘jaligining muhim
sohalaridan biri bo‘lib qoldi va yoqilg‘i energetik
majmualarini muvaffaqiyatli
rivojlanishi bo‘yicha keyingi masalalarni hal etish qobiliyatiga ega bo‘ldi, bu esa
O‘zbekiston Respublikasining energetik xavfsizligini ta’minlash va iqtisodiy
o‘zgarishlarini ta’minlash imkonini beradi.
