2.3.rasm.
Elektr energiyasini ishlab chiqarish uchun maxsus yoqilg‘i sarflari
uchun maqsad sozlamalari
2.4. rasm.
2.4 Elektr tarmoqlaridagi yo‘qotishlar
Ichki
energetik audit, korxonalarda energiya resurslarni iqtisod qilish
zaxiralarini aniqlash quroli bo‘lib xizmat qiladi. Ichki energetik auditni o‘tkazish
muddatlarini va obyektni ko‘rikdan o‘tkazishni korxonalar, energiya iste’molini
ratsionalizatsiyasi bo‘yicha rejalarni ishlab-chiqishni amaldagi amaliyotdan kelib
chiqqan holda, mustaqil o‘rnatadilar.
Energiya auditning yana bir porloq yo‘nalishi, bu optimal energetik balans
va tadqiq etilayotgan obyektning elektr ta’minot sxemasini kelajakda rivojlanishini
hisobga olgan holda majmuaviy o‘tkazishdir. Bunda energetik resurslarga bo‘lgan
sarf-xarajatlarni optimallashtirish amalga oshiriladi, mazkur subyektning yoqilg‘i va
energetik ta’minoti uchun ketgan sarf - xarajatlar qiymati aniqlanadi.
Shunday qilib chet elda energiya tejamlash majmuaviy holda, elektr energiya
ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilarga huquqiy bosim o‘tkazish richaglarini
qo‘llab, uni yaratib va iqtisodiy jihatdan rag‘batlantirish choralaridan foydalanib hal
etiladi.
2.2. O‘zbekiston yoqilg‘i-energetika majmuasining tavsiflari
Davlatning energiya tejash siyosati – bu qo‘yidagi yo‘llar
bilan energiya
resurslaridan foydalanish samaradorligini oshirish bo‘yicha uzoq kelajakka
mo‘ljallangan tadbirlar majmuasidir:
Jamiyat talabini zarur hajmini qoniqtirishda oxirgi (so‘nggi) energiya sarfini
qisqartirish;
“Qazib olish, o‘zgartirish – taqsimlash – foydalanish” tizimining har bir
bosqichini takomillashtirish hisobiga energiya resurslaridan samarali
foydalanishni oshirish;
Zaxirasi chegaralangan energiya manbalarini (tabiiy gaz va neft)
boshqa
ancha arzon bo‘lgan (ko‘mir) va tiklanuvchi energiya manbalari bilan
almashtirish;
Ekologiya
talablarini
qondirgan
holda,
energiya
resurslaridan
foydalanishning energiya samaradorligini oshiradigan kelajagi porloq
texnogoliyalarni qo‘llash.
Energiya tejashning davlat tomonidan rostlanadigan va amalga oshiriladigan
tadbir majmuasi tizimining asosiy masalalari:
Energiya tejash tadbirlarini amalga oshirishni rag‘batlantirishga mos
keladigan qonuniy, huquqiy - me’yoriy va
uslubiy asoslarni hosil qilish;
Elektr energiya ishlab-chiqaruvchilarni huquqiy va iqtisodiy jihatdan
qiziqtiradigan mos sharoitlar bilan ta’minlash;
Iste’molchilar tomonidan energiya resurslaridan foydalanish samaradorligi
darajasini va energiya tejamlash potensialini aniqlash.
Energiya tejash, energetik sinovlar o‘tkazish (korxonani loyihalash va ishga
tushirish arafasida) natijalari asosida va mahsulot ishlab chiqarishda hamda xizmat
ko‘rsatishdagi haqiqiy solishtirma energiyasig‘im, sarf-xarajatlarini
solishtirma
energiyasig‘imning me’yoriy qiymatlari bilan taqqoslash asosida amalga oshiriladi.
Har qanday ko‘rinishdagi mahsulot ishlab-chiqarish va xizmatlar uchun sarf
etilgan yoqilg‘i energetik resurs (Yo.E.R.)dan foydalanish samaradorligining
darajasi, ishlayotgan va yaratilayotgan texnikaning mamlakatda erishilgan iqtisodiy
oqlangan rivojlanish darajasiga to‘g‘ri kelishi kerak
va bunda atrof-muhitni
himoyalash talablari ham qondirilishi zarur. Bu daraja, mahsulot ishlab-chiqarish va
xizmatlarni amalga oshirishdagi, haqiqiy solishtirma elektr sig‘imi xarajatlarini,
ularning me’yoriy qiymatlariga nisbati bilan aniqlanadi. Bunda ba’zi tuzatishlarni
ham hisobga olish zarur. Bu eng kam (minimal) solishtirma yoqilg‘i sarfi
ta’minlanishi kerak bo‘lgan energetika korxonalari uchun katta ahamiyatga ega.
Energiya tejashning iqtisodiy samaradorligi, qazib chiqarishni tezlashtirish va
energiya resurslarni ishlab-chiqarishga
nisbatan shunchalik kattaki, uni amalga
oshirish bir vaqtda asosiy fondlarni yangilashni va modernizatsiya qilishni, iqtisodiy
va sotsial muammolarni yechadi, yoqilg‘i va energiya ishlab chiqarishni,
qazib
chiqarishni ko‘paytirish uchun sharoitlar yaratadi, agarda bu uzoq kelajakda talab
etilsa ham. Bunda iste’molchida iqtisod qilingan bir tonna shartli yoqilg‘i kamida
1,3-2 tonna qazib olingan shartli yoqilg‘iga teng bo‘ladi. Mutaxassislarning
baholashi bo‘yicha energiya tejam qilingandan olingan foyda unga qilingan sarfdan
uch barobar yuqoridir [1,2].
Shu narsa ma’lumki, bozor iqtisodiyoti sharoitida davlat moliyaviy va mineral
resurslari yetishmovchiligi tufayli asosiy
fondlarni keng yangilash va
modernizatsiyalashni kon qazish ishlarini va energiyaresurslarni ishlab chiqarishni
ko‘paytirishni amalga oshiradi, amalda energiya tejash siyosatini olib boradi,
ekologik va sotsial muammolarni birgalikda va zarur masshtablarda yechishni
amalga oshiradi. Ammo bu masalani
nazorat ostida ushlab turish, kerak bo‘lgan
huquqiy, me’yoriy hujjatlarni va majmuaviy davlat dasturlarini ishlab chiqish zarur.
Mazkur ishlar hozirda bizning respublikamizda amalga oshirilmoqda.
