Ko‘rib chiqilgan IES sxemasi asosiy bo‘lib, u yerda bug‘ generator ishlatiladi
va bu generatorda suv bug‘i energiya tashuvchi bo‘lib xizmat qiladi. Gaz turbina
qurilmali issiqlik elektr stansiyalari ham bor. Bu qurilmalarda
energiya tashuvchi
havo bilan gazdir. Organik yoqilg‘i yonganda, gaz ajralib
chiqadi va qizdirilgan
havo bilan aralashadi. Gaz-havo aralashmasi 750 ÷ 770
o
S haroratda turbinaga
uzatiladi va u generatorni aylantiradi. Gaz turbinali IES bug‘ turbinalikka qaraganda
ancha kirishimli: yengil ishga tushiriladi, to‘xtatiladi va rostlanadi. Hozircha bunday
turbinalar bug‘likka qaraganda 5-8 marta kichik va ular yuqori navli yoqilg‘ida
ishlaydi.
Bug‘ turbinali va gaz turbinali qurilmalar birgalikda bug‘
gaz qurilmalarni
hosil qiladi va ularda ikkita energiya tashuvchidan - bug‘ va gazdan foydalaniladi.
IES larda elektr energiya ishlab chiqarishni uchta davrga bo‘lish mumkin:
kimyoviy – yonish jarayoni natijasida issiqlik bug‘ga uzatiladi;
mexanik – bug‘ning issiqlik energiyasi turbinaning
aylanish energiyasiga
uzatiladi;
elektr – aylanishning mexanik energiyasi elektr energiyaga aylantiriladi.
IES umumiy foydali ish koeffitsienti (FIK)
иэс
yuqorida sanab o‘tilgan
davrlarning FIK lari ko‘paytmasiga teng ya’ni:
э
м
к
иэс
.
IES ning FIKi nazariy jihatdan quyidagiga teng:
5
,
0
9
,
0
63
,
0
9
,
0
иэс
.
Amalda yo‘qotishlarni hisobga olganda IES FIK 36-39% ni tashkil etadi. Bu
shuni ko‘rsatadiki, 64-61% yoqilg‘i “bekorga” atorf-muhitni ifloslab, atmosferaga
issiqlik chiqindilari sifatida chiqib ketadi. IEM ning FIK IESga qaraganda 2 marta
yuqori. Shuning uchun IEM lardan foydalanish energiya tejamlashning sezilarli
omili hisoblanadi.
Atom elektr stansiyasi IES dan farq qiladi, bu yerda qozon yadro reaktori bilan
almashtirilgan. Yadro reaksiyasining issiqligi bug‘ olish uchun ishlatiladi.
AES larda birlamchi energiya ichki yadro energiyasi bo‘lib, bu yerda yadroning
bo‘linishida juda katta kinetik energiya hosil bo‘ladi va u o‘z navbatida issiqlikka
aylanadi. Bu o‘zgarishlar kechadigan qurilma reaktor deb ataladi.
Reaktorning faol zonasi bo‘yicha issqilik tashuvchi modda o‘tadi, u issiqlikni
chiqarish, suv, inert gazlari va h.k. uchun xizmat qiladi. Issiqlik tashuvchi uni suvga
beradi va issiqlikni bug‘ generatorga olib boradi. Hosil bo‘lgan suv bug‘i turbinaga
kelib tushadi. Reaktor quvvatini
rostlash maxsus sterjenlar
yordamida amalga
oshiriladi. Ular aktiv zonaga kiritiladi va neytronlar oqimini o‘zgartiradi, natijada
yadro reaksiyasining izchilligi o‘zgaradi.(4.2-rasm).
