11- bob
SUGʻORISH TIZIMLARDA QO‘LLANILADIGAN ELEKTR
USKUNALARDA ENERGIYA TEJASH
11.1. O‘zbekistonda nasos stansiyalarining energiya uste’moli
Hozirgi kunda, O‘zbekiston Suv xo‘jaligi vazirligining ma’lumotlariga ko‘ra,
1446 nasos stansiyalari mavjud bo‘lib, bularda 5047 o‘rnatilgan qurilmalar 8,2
milliard kVt soat yillik elektr energiya iste’mol qiladi [65]. Respublikaning suv
tarmog‘i uzunligi 180 ming kilometr bo‘lgan sug‘orish tarmoqlarini, 3366 vertikal
drenaj quduqlarini, umumiy hajmi 19 milliard kub metr bo‘lgan 55 dan ortiq suv
omborlarini iborat. Suv xo‘jaligi rivojlangan yo‘llar, elektr uzatish liniyalari va
aloqa infratuzilmasiga ega. So‘nggi yillarda amalga oshirilgan chora-tadbirlar
natijasida 209 ming gektar maydonda sug‘oriladigan yerlarning meliorativ suv
ta’minoti takomillangan. Tupalang GESi ishga tushirilishi bilan yiliga 63 million
kVt·soat miqdorida elektr energiyasi ishlab chiqarish boshlandi.
2013 yil noyabr oyida Osiyo taraqqiyot banki davlat tomonidan
moliyalashtiriladigan umumiy qiymati qariyb 400 million dollar bo‘lgan loyihani
amalga oshirish uchun O‘zbekistonga 220 million dollar miqdorida kredit ajratdi.
Ushbu loyiha doirasida Buxoro va Navoiy viloyatlari hududida to‘rtta nasos
stansiyasini modernizatsiya qilish va bittasini yangisini qurish rejalashtirilgan.
Sug‘orish tizimlarida bugungi kunda yirik energiya iste’molchilardan biri - bu
nasos agregatlaridir, va ular taxminan O‘zbekistonda chiqarilayotgan elektr
energiyaning 17% gacha qismini iste’mol qiladi. Nasos uskunalari sug‘orishda,
suvni skvajinalardan tortib olishda keng qo‘llaniladi.
Nasos stansiyaning asosiy vazifasi bu har bir daqiqada kerakli hajmda va
kerakli bosimda suv yetkazishdir. Ichimlik suv bilan ta’minlovchi nasos
stansiyalarda markazdan qochma nasoslar o‘rnatiladi.
Yirik nasos agregatlarni elektr energiya bilan ta’minlashda energiya isrofini
kamaytirishda transformatorlar yuklanishini ko‘rib chiqib ularni nominal
ko‘rsatkichiga mosligini ta’minlash kerak. Bir yilda 100÷150 kun ta’mirlash davrini
hisobga olgan holda.
Energiyani tejash masalalari tariflarning doimiy ravishda oshib borishi va
respublikaning suv xo‘jaligida energiya samaradorligi oshirish dolzarbligi tufayli
yanada keskinlashmoqda. Ma’lumotlardan ma’lum bo‘lishicha [65] melioratsiya
xarajatlarining muhim qismini nasos stansiyalarini ishlatish xarajatlari tashkil etadi.
Ushbu turdagi o‘rnatishni ishlatish tajribasi shuni ko‘rsatadiki, har bir kubometr
sug‘oradigan suvda xarajatlarning 74% elektr energiyasiga to‘g‘ri keladi [66].
Sug‘orish nasos stansiyalarining asosiy muammolaridan biri bu nasos agregatlarini
boshqarish tizimlarining qoniqarsiz holatidir.
|
