11.3.Jadval. Nasos tizimlarining energiya sarfini kamaytirish usullari
Energiyani tejash usullari
nasos tizimlari
Energiya sarfi kamayadi
Tezlikni boshqarish uchun oqim boshqaruvini zatvori bilan
almashtirish
10 - 60%
Tarmoqning doimiy parametrlari bilan nasoslarning tezligini
kamaytirish
5 - 40%
Parallel nasoslar sonini o‘zgartirish orqali tartibga solish.
10 - 30%
Ish g‘ildirakni kesish
20%gacha, o‘rtacha 10%
Yuqori yuk paytida ishlash uchun qo‘shimcha suv
omborlaridan foydalanish
10 - 20%
Elektr Motorlarini samaraliroq almashtirish
1 - 3%
Nasoslarni yanada samarali nasoslar bilan almashtirish
1 - 2%
Muayyan boshqaruv usulining samaradorligi asosan tizimning xususiyatlari
va vaqt o‘tishi bilan o‘zgarishi jadvali bilan belgilanadi.
Har holda, ish sharoitlarining o‘ziga xos xususiyatlariga qarab qaror qabul
qilinishi kerak. Masalan, yaqinda keng tarqalgan nasoslarni chastotani o‘zgartirish
orqali tartibga solish har doim ham energiya sarfini pasayishiga olib kelishi mumkin
emas [69]. Bu ba’zan teskari ta’sirga ega. Nasoslar tarmoqdagi xarakteristikaning
dinamik komponentining ustunligi bilan ishlaganda chastotali haydovchidan
foydalanish eng katta ta’sirga ega, ya’ni. quvurlar va o‘chirish va boshqarish
vanalarida yo‘qotish. Parallel ravishda o‘rnatilgan kerakli miqdordagi nasoslarni
yoqish va o‘chirish orqali kaskadli boshqaruvdan foydalanish asosan statik
komponentli tizimlarda ishlashda eng katta ta’sirga ega.
Shuning uchun energiya sarfini kamaytirish bo‘yicha tadbirlarni amalga
oshirishning asosiy boshlang‘ich talabi tizimning xususiyatlari va vaqt o‘tishi bilan
o‘zgarishi hisoblanadi. Energiyani tejash bo‘yicha chora-tadbirlarni ishlab
chiqishdagi asosiy muammo tarmoq parametrlari deyarli har doim ishlayotgan
obyektlarda noma’lumligi va dizayndagidan juda farq qilishi bilan bog‘liq. Turli xil
quvurlarda korroziyasi, suv ta’minoti sxemalari va suv iste’mol qilish hajmlari
tufayli tarmoq parametrlarining o‘zgarishi bilan bog‘liq.
Nasoslarning haqiqiy ishlash rejimlarini va tarmoq parametrlarini aniqlash
uchun o‘lchovlarni to‘g‘ridan-to‘g‘ri obyektda maxsus nazorat va o‘lchash
uskunalari yordamida amalga oshirish kerak bo‘ladi, ya’ni. gidravlik tizimning
texnik auditini o‘tkazish. O‘rnatilgan uskunalarning energiya samaradorligini
oshirishga qaratilgan tadbirlarni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun nasoslarning
ishlashi to‘g‘risida iloji boricha to‘liq ma’lumotga ega bo‘lish va kelajakda uni
hisobga olish kerak. Umuman olganda, nasos uskunalari auditining bir nechta aniq
ketma-ket bosqichlarini ajratish mumkin.
1. Obyektga o‘rnatilgan uskunalar tarkibi to‘g‘risida dastlabki ma’lumotlarni
yig‘ish, shu jumladan. nasoslardan foydalaniladigan texnologik jarayon (birinchi,
ikkinchi, uchinchi ko‘targichlar stansiyalari) haqida ma’lumot.
2. O‘rnatilgan uskunalarning tarkibi, qo‘shimcha ma’lumot olish
imkoniyatlari, o‘lchov vositalarining mavjudligi, boshqarish tizimi va boshqalar
to‘g‘risida oldindan olingan ma’lumotlarni aniqlashtirish. Sinovlarni oldindan
rejalashtirish.
3. Joylarda test sinovlarini o‘tkazish.
4. Natijalarni qayta ishlash va baholash.
5. Modernizatsiyalashning turli xil variantlari uchun texnik-iqtisodiy asosni
tayyorlash. Ortiqcha bosimlarni kamaytirib elektr energiya sarfini kamaytirish
uchun quyidagi choralardan foydalanamiz:
- bir xil nasos agregatlarni parallel ishlatish;
- nasoslarni ishchi gildiraklarni egovlamok;
- nasoslarni aylanish tezligini rostlash.
Bir xil nasoslar parallel ishlashida suv iste’mol kam davrida, ortiqcha
bosimlarni kamaytirish uchun, bir nechta parallel ishlayotgan nasoslarni to‘xtatib
quyiladi. Har xil tipdagi nasoslarni parallel ishlatish uchun ularning G-H zonasidagi
bosimlari bir xil bo‘lishi kerak.
Nasoslarni ishchi g‘ildiraklari D
1
diametri D
2
diametrigacha o‘zgartirilganda
markazdan qochma nasosni parametrlari mos ravishda quyidagi formulada
keltirilgan proporsiya bo‘yicha o‘zgartirilishi kerak:
(11.6)
Nasoslarni aylanish chastotalarini rostlash uchun induktorli sirg‘anuvchi
muftalardan (R
200 kVt) yoki asinxron - ventil kaskadidan foydalanamiz (R=
50÷5000 kVt). Nasoslarni aylanish tezligini rostlash usullaridan ayniqsa kerakli
bosim o‘zgarishi katta intervalda bo‘layotgan foydalanish tavsiya qilinadi.
Nasos samaradorligini oshirish. Eskirgan nasoslarni yuqori sama-radorlikka
ega yangilariga almashtirish energiya tejashga imkon beradi [66]:
(11.7)
Quvurlarning qarshiligini kamaytirish. Suv ta’minoti uchun o‘ziga xos energiya
sarfini ko‘paytirish sabablari quvurning noto‘g‘ri konfigurasiyasi, oqim keskin
burilishlar, so‘rg‘ich qurilmalarining tiqilib qolishi va hokazo. Ushbu sabablarni
bartaraf etish quvur liniyalari qarshiligining pasayishiga va energiya sarfi pasayishiga
olib keladi.
To‘g‘ridan-to‘g‘ri uchastkada quvur liniyasidagi bosh zararlar tengdir
Δ N = 0 , 0 8 3 · λ · L · G
2
/ d
5
, (11.8)
Δ N = 0 , 0 8 3 · f· G
2
/ d
4
, (11.9)
Bu yerda: λ - suvning quvur devorlariga ishqalanish koyeffitsienti (λ = 0,02-0,03);
L - quvur liniyasining uzunligi, m; G - haqiqiy iste’mol, m
3
/s; d - quvur liniyasining
diametri, m; f - mahalliy qarshilik koeffitsienti: “zadvijka”lar uchun f = 0,5, 90
0
yumaloq burilish uchun f = 0,3, tezkari zadvijka uchun f = 5,0.
Quvurlar quvurlari va armatura ulanishlaridagi suv oqishi elektr
energiyasining to‘g‘ridan-to‘g‘ri yo‘qotilishiga olib keladi, bu yo‘qotishlarning
qiymatlari quyidagi yo‘llar bilan aniqlanadi [66]:
- agar taqsimlash tarmog‘i uchastkasining boshida va oxirida oqim
o‘lchagichlari bo‘lsa, yo‘qotishlar bo‘limning boshida va oxirida hisobot davri
uchun o‘lchangan suv oqimining farqlari bilan aniqlanadi;
- katta ichki hajmga ega bo‘lgan tarvaqaylab tarmoq bilan suvning yo‘qolishini
aniq iste’mol o‘lchagich bilan aniqlash mumkin, bu esa barcha iste’molchilarni
tarmoqdan uzib qo‘yadi.
O‘lchagan suv yo‘qotishlari ma’lum bir nasos stansiyasiga suv yetkazib
berishda haqiqiy quvvat sarfiga ko‘paytirilishi kerak, natijada olingan qiymat suv
ta’minoti tarmog‘ining yomon holatidan kelib chiqadigan quvvat yo‘qotishlariga
teng.
Sanoat korxonalarida katta miqdordagi suv har xil texnologik birliklarni
sovutish uchun ishlatiladi. Ushbu maqsadlar uchun suv yopiq siklda qayta ishlatilishi
mumkin. Qayta ishlangan suv ta’minotining joriy etilishi birlamchi suv iste’molini
2 barobar qisqartirishi va energiya tejashni 15÷20 foizga ta’minlashi mumkin [66].
Elektr uskunalarini sovutish tizimlarini takomillashtirish, shuningdek sovutish
uchun suv etkazib berishning avtomatik boshqaruv sxemalarini qo‘llash orqali suv
sarfini va shunga mos ravishda elektr energiyasini iste’molini kamaytirish mumkin.
Nasos stansiyalarini boshqarishda foydalanilganda quyidagilar zarur:
- har qanday modernizatsiya choralari nasos uskunasining ishlashi va tizim
xususiyatlari to‘g‘risida ishonchli ma’lumotlarga asoslanishi kerak. Har holda, bir
nechta variantlarni ko‘rib chiqish va eng yaxshi variantni tanlash vositasi sifatida
nasos uskunasining ishlash sikli narxini baholash usulidan foydalanish kerak.
- nasos uskunasining energiya sarfini kamaytirish vazifalari, nasos va tizimning
muvofiqlashtirilgan ishlashini ta’minlash orqali hal qilinadi. Amaldagi nasos
tizimlarining ortiqcha energiya sarfi muammosi ushbu talabni qondirishga
qaratilgan modernizatsiya yordamida muvaffaqiyatli hal etilishi mumkin.
- suv sarfining pasayishi bilan “zadvijka” bilan tartibga solishda nasosning
samaradorligi pasayadi va bosim ko‘rsatkichlari oshadi. Binobarin, suv
iste’molining pasayishi bilan solishtirma quvvat sarfi tez o‘sib boradi.
- parallel ravishda ishlaydigan nasoslar sonini o‘zgartirish orqali tartibga
solishda motor va nasosning samaradorligi o‘zgarishsiz qoladi. Iste’molning
pasayishi va tarmoqlarda yo‘qotishlar tufayli bosh kamayadi, bu esa elektr
energiyasining o‘ziga xos iste’molining pasayishiga olib keladi.
- nasos tezligini o‘zgartirib, regulyasiya qilishda nasos va elektr motorining
samaradorligi oqim kamayishi bilan deyarli kamaymaydi, ammo bosim pasayadi.
Shuning uchun o‘ziga xos elektr energiyasi iste’moli kamayadi.
|
