ZBEKISTON PSKOLOGLAW TADQIQOTLARIDA

R.I.Sunnatova, SJalilova, EHaydarov, Z.T.Nishonovalar tomonidan 
bu borada tadqiqot ishteri olib borilib ta'lim muassasalarida qitish, 
tarbiya berish masalalari atroflicha yoritib berilgan. 
MGDavletshin z tadqiqotlarida talabalaming qish 
faoliyatidagi k hikma, malakalarini hosil b lishi va psixik 
qobiliyatlarm rivojlantirish masalalarini Ugari surdi. Shuningdek, uning 
shogirdlari tornonidan tadqiqot muammosini ilmiy dalillar asosida 
asoslab berganlar. 
Jumladan, M.G.Davletshin, SXJalilovalar tomonidan hozirgi 
zamon ta'limining asosiy y nalishlari sifatida quyidagilar belgilangan: 
a) ta'limning har bir darajasini uzluksiz ta'lim tizimining tarkibiy 
qismi sifatida anglash. Bu y nalish maktab bilan oliy quv yurti 
rtasidagi aloqa muammolarinigina emas, balki talabalarning kasbiy 
tayyorligini oshirish vazifasini hisobga olgan holda oliy quv yurti 
bilan mutaxassisning ishlab chiqarish faoliyati rtasidagi aloqani ham 
k zda tutadi; 
b) «Ta'limni industriallashtirish* ya'ni kompyuterlashtirish va 
texnologiyalashtirish asosida hozirgi zamon jamiyatining aqliy 
faoliyatini kuchaytirish; 
d) ta'limning hozirgi vaqtgacha ustunlik qilgan axborot beruvchilik 
shakllaridan faol qitish metodlari va shakllariga tish. Bu y nalish 
«Xotira maktabi»dan «tushunish maktabi*, «tafakkur maktabi»ga 
tishdan iborat; 
e) quv tarbryaviy jarayonni tashkil qilish va feosi^rishning qat'iy 
belgilangan nazorat usullaridan rivqjlantiruvchi, feollasbliruvchi, 
takomillashtiruvchi usullar va yin usullariga tish. Bu ess ta'lim 
oluvchilarning tashkiliy-ijodiy, mustaqil faoliyatini q llab-quwatlash 
va uni rivojlantirishni taqozo etadi. 
f) ta'lim oluvchi va muallim rtasidagi zaro ta'sirini tashkil 
etish, ta'lim oluvchilarning birgalikdagi jamoa faolligi sifatida tashkil 
qilish zaruriyati qayd qilinadi- Bimda asosiy uru , qituvchining bilim 
berish faoliyatidan talabaning bilim olish faoliyatiga tkaziladi. 
Psixolog E.G'oziyev tomonidan ham quvchilar quv faoliyatlari 
xususiyatlari takbalar q^h jarayonteri va undagi qiyinchiliklar 
masalalari tadqiq qilingan. Uning « quv faoliyatini boshqarishi* 
nomli quv q llanmasida quv jarayonini boshqarish, bu borada 
xorij tadqiqotlari quvchi shaxsi va aqliy taraqqiyot, intellekt 
muammolari tahlil qilingan. Shuningdek, olim tomonidan tafakkur 
muammosi keng doirada talqin qilinib, yoshga xos tafakkur 
jarayonlarini rivojlanish k rsatkichlari tadqiqot natijalari asosida 
yoritib berilgan. 
Ma'lumki talabalarning yetakchi faoliyati qish hisoblanadi. 
quv faoliyati jarayonida mutaxassislarni tayyorlashning asosiy 
13 

maqsadlariga erishiladi. qish faoliyati talabaning psixik jarayonlarini 
xususiyatlari rivojlanishiga kasbiy muhim bilimlar, k nikmalar va 
malakalarni egallashga ta'sir k rsatadi. Agar qish ijodga aylansa, 
talabalarning hissiy sohasiga ijobiy ta'sir qiladi, diqqat va xotirasini 
rivojlantiradi, qoniqish hissini yuzaga keltiradi, faoliyatga nisbatan 
qiziqishi ortadi. 
A.A.Abdurazzoqov va E.P.Nazirovlarning tkazgan tadqiqot-
laridan ma'lum b lishicha birinchi va ikkinchi kurslarda auditoriyada 
beriladigan vazifalarga qiziqish kuchli b ladi. Yuqori kurslarda esa 
auditoriyadan tashqari vazifalarga va mutaxassislikka bo liq fanlarni 
chuqur rganishga qiziqish kuchayadi. Shuning uchun talabalarning 
quv faoliyatini rivojlantirishda ularning bu xususiyatlarini e'tiborga 
olish maqsadga muvofiq. 
Talabalarning quv faoliyatini rgangan E.G'oziyev rahbarligida 
uning shogirdlari tomonidan z r qiziqish bilan rganildi. Jumladan, 
A.X.Ruxiyeva VTalabalar quv faoliyatida z- zini boshqarishning 
psixologik xususiyatlari* mavzusidagi nomzodlik dissertatsiyasida 
umumlashgan quv faoliyatining usullari sistemasi orqali quv 
faoliyatini boshqarish deganda maqsadga y naltirilgan, rejalashtirilgan, 
nazorat qilinadigan sistemalashtiriladigan, tashkil qilinadigan mustaqil 
bilim olishga qodir b lgan faoliyatni tushuniladi. Tadqiqotda z-
zini boshqarishning barcha komponentlarining tarkibiy qismlari 
xususiyatlarga egaligi professional qiziqishini takomillashtirish va 
faoliyatni amalga oshirishda uchraydigan t siqlarni yengish orqali 
talaba quv faoliyati subyektiga aylanishi isbotlangan. 
RLSunnatova ilmiy izlanishlarida shaxsda z- zini boshqarish va 
tafakkur operatsiyalari tadqiq qilinib, bu borada tadqiqot ishlari olib 
borildi. Olim tomonidan ta'lim muassasalarida qitish ishlarini tashkil 
qilish va uni shaxs rivojlanishiga ta'sir masalalari yetarlicha yoritib 
berildi. Shuningdek, olti yoshli bolalarni maktab ta'limiga tayyorligi, 
moslashish xususiyatlari, psixik rivojlanish masalalari atroflicha tahlil 
qilingan. 
Z.T.Nishonova tadqiqotlarida aynan smirlik davri quv 
faoliyatlarini egallash masalalari yoritihb, muallif bu borada tafakkur 
sifatlarini rivojlanishi, bilimlar egallashning asosi ekanligini tadqiqot 
natijalari asosida k rsatib tadi. 
RLHaydarov tomonidan rganilgan muammo quv faoliyati 
motivlari masalasiga ba ishlangan b lib bu borada qishloq va shahar 
maktablari quvchilarining qish motivlarini rivojlanishi b yicha 
i/
t
dqiqot ishini olib bqrdi. Tadqiqot natijalaridan shuni k rish 
mumkin-ki, smirlik davrida qish motivlarini namoyon b lish 
xususiyatlari ya'ni bilish, ijtimoiy, tashqi, ichki motivlari yoritiladi. 
Shuningdek, ularning zaro farqlar b yicha dinamikasi k rsatiladi. 
14 

Ma'lumki, shaxsda qishga nisbatan ijobiy xususiyat bilimga qiziqish, 
intiluvchanlikni yuzaga chiqishi ichki turtki sabablar ya'ni motiviarga 
bo liqligi asoslab berilgan. 
S.X.Jalilovaning «Pedagogika instituti talabalarida shaxsiy sifatlar 
shakllanishining psixologik xususiyatlari» mavzusidagi nomzodlik 
dissertatsiyasida talabalarda shaxsiy sifatlar shakllanishining 
dinamikasini aniqlashga uringan. Pedagogika institutlaridagi ta'lim 
jarayonida talabalarni sistemali rganish shuni k rsatadiki, 
«retrospektiv», «real», «ideal» va «refleksiv» - «men»ni bir-biri bilan 
taqqoslash talabalarning shaxsiy-ehtiyoj sohasiga hamda ularning 
shaxsiy professionallashuv jarayoniga ta'sir qiladi. Tadqiqotlardan 
olingan ma'lumotlar asosida pedagogika institutlarining talabalarini 
psixologik-pedagogik tayyorlashni takomillashtirish b yicha tavsiyalar 
ishlab chiqilgan b lib, bu tavsiyalar milliy psixologiya va pedago-
gikaning eng yaxshi an'analarini hisobga olgan holda tuzilgan. 
Muallifning ta'kidlashicha, pedagogika oliy quv yurtida b lajak 
qituvchilarni pedagogik-psixologik jihatdan tayyorlash, takomil-
lashtirish talabalardagi z kasbiga b lgan psixologik qarashni qayta 
qurish hamda «ideal qituvchi» b lajak qituvchi shaxsini 
rivojlantirishning asosiy vositasi ekanligi sababli talabalarning uzluksiz 
amaliyotda qatnashish jarayonini sifat va miqdor jihatdan kuchaytirish 
lozim. S.X.Jalilovaning fikricha, talabalarni - i;:ologik-pedagogik 
tomondan tayyorlashda mash ulotlarning usul va tut>»ri awglambor, 
talabalarning ijodiy imkoniyatlarini rivojlantirishga, ula-mng zlariga, 
atrofdagilarga, jamiyatga b lgan subyektiv munosabatiarini ptixologik 
jihatdan qayta qurishlariga y naltirilgan b lishi kerak. 
Yuqoridagi fikrlardan k rinib turibdiki, qish, qitish masalasiga 
e'tiborning ortishi bu boradagi keng doiradagi tadqiqot ishlari olib 
borilishiga turtki b ladi. quv faoliyati masalasining mohiyat 
mazmuni rganilgan b lsada, yosh olimlarimiz tomonidan uning 
rganilmagan jabhalari b yicha ilmiy izlanishlar olib borilmoqda. 

Download 0.74 Mb.