96
Erkakning begona ayol bilan
“
don olishib yurishi
”
hech kimni qiziqtirmaydi,
hattoki, qonuniy xotini ham bunga unchalik ahamiyat bermaydi. SHu kabi Assama
orolida yashaydigan qabila ham ajrashishda bir-birining quyi yoki yuqori
tabaqadan ekanligiga qarab qaror chiqaradi. Masalan, agar ayol yuqori tabaqa oila
vakilasi bo`lsa, u nikohni bekor qilish va boshqa erkak
bilan yashab ketaverish
huquqiga ega bo`ladi.
Albatta, musulmon xalqlarida oila qanchalik qadrlansa, taloq yoki ajralish
holatlari shunchalik tahqirlangan. SHu nuqtai nazardan musulmon olamida o`ziga
xos shariyat qonunlari ishlab chiqilgan bo`lib, ular asrlar osha oila-nikoh
munosabatlarini tartibga solishda muhim omil bo`lgan.
Qur’oni
-Karimning qator
suralarida, jumladan, uning
“
Baqara
”
surasida er va xotinning o`zaro
insoniy va
mulkiy munosabatlari, farzandni dunyoga keltirish va uni voyaga yetkazishda ota-
onalik
mas’uliyati
va burchlari bayon etilgan. Unda
“
taloq
”
ning Alloh tomonidan
buyurilgan, lekin uning o`ziga eng
noma’qul
bo`lgan amaldan ekanligi
ta’kidlangan
. Demak, musulmonchilikda oilaning buzilishi
“
qush inining buzilishi
”
kabi yomon, noxush oqibatlarni keltirib chiqaruvchi omil sifatida qaraladi.
Musulmon qoidalariga ko`ra ayolning nikoh ajrimining tashabbuskori bo`lishlik
qoralanadi, lekin vaziyat talab qilganda ayol o`z haq-huquqlarini talab chilmagan
holad erining uyidan ketishi mumkin. Erkak esa agar bilmay
“
Taloq
”
so`zini
ishlatib qo`ygan bo`lsa, o`z ayoliga qayta uchinichi martagacha uylanishi mumkin,
lekin uch martadan keyin uning yana uylanishi
qat’iyat
man etiladi. Tabiiy, hozirgi
sharoitda huquqiy davlat qurish sharoitida bunday
shar’iy
qoidalarga emas,
amaldagi qonunlarga ko`ra ajrim holatlarini muvofiqlashtiriladi. Uning qoidalari
O`zbekiston
Respublikasining
“
Oila Kodeksi
”
ning
“
Nikohning tugatilishi
”
deb
nomlangan 7 bobning 37-48 moddalri hamda
“
Nikohdan ajralishni qayd etish
”
deb
nomlangan 26 bobning 218-222 moddalari bilan tartibga solingan.
Rossiyada o`tkazilgan oxirgi tadqiqotlarda
19
nikoh ajrimlarining asosiy
sabalari sifatida quyidagilar qayd etilmoqda(turli yoshli so`raluvchilarning jami
soniga nisbatan foiz hisobida):
19
Иванова Л.В.
Ваша свадьба. –
Смоленск: Русич, 1999. –
С. 78
-84.
97
moddiy, maishiy muammolar
–
55;
er yoki xotinning ichkilikka ruju qo`yishi
–
39;
yoshlar uchun oilaviy qadriyatlarning pastlab ketishi
–
27;
er-xotin xiyonati
–
19;
psixologik mos kelmaslik
–
17;
oilaviy hayotning mazmunsizligi
–
12;
boshqa birovni sevish qolish
–
11;
farzandlarning yo`qligi
–
7;
boshqa sabablar
–
2;
javob berishga qiynalganlar
–
6.
Respublika
“
Oila
”
ilmiy-amaliy markazi tomonidan
nikoh ajrimlarining
sabablari
o`rganilganda, aksariyat holatlarda bu birinchi o`rinda er-xotinlarning
o`zaro kelishmovchiliklari,
fe’l
-atvorning
bir-biriga mos kelmasliklari, rashk,
xiyonat, kelin bilan qaynona va boshqa yaqin qarindoshlarning chiqishmasliklari,
erkakning zararli odatlarga berilib ketishi (ichkilikka, giyohvand moddalarga va
shu kabi), moddiy qiyinchiliklar (asosan erning ishlamasligi, mustaqil oilani
boshqara olmasligi), qudalarning to`ydan keyin o`zaro kelishmay qolishlari, erning
daraksiz ketib qolishi kabilar qayd etiladi. Poytaxt bo`yicha ajrimlar sabablari
o`rganilganda, iqtisodiy qiyinchiliklar tufayli oilaning buzilishi eng oxirgi o`rinda
qayd etiladi, chunki aksariyat o`ziga to`q, boy-badavlat oilalarda yoshlar asosan
uch sabab tufayli ajrishib ketmoqda: rashk va xiyonat,
kelin-qaynona
munosabatlaridagi kelishmovchilik va turmush sharoitidagi noqulayliklar.
Umuman olganda, nikoh ajrimlarining bosh omili yoshlarni
ma’naviy
jihatdan
turmush qurishga tayyor emasliklaridir.
