94
o`lchab bir kesishi
”
oilaning mustahkam bo`lishi uchun zamin hisoblangan.
Nikoh ajrimlariga kelsak, bunday holat SHarq xalqlarida ham,
bizda ham
sodir bo`lgan. Eski manbalarda nikoh ajrimiga sabab bo`lgan omillar sifatida
avvalo, er yoki xotinda to`ydan keyin aniqlangan nasliy xastaliklar, ko`p holatlarda
erkak kishining, ayrim holatlarda ayolning boshqa inson bilan
“
til
”
topishib ketishi,
boobro` va mansabdor shaxsning kelinchakni yoqtirib qolishi va zo`rlik bilan eski
oilani buzishga majbur qilishlar, farzandsizlik, ayolning bepushtligi sabab
erkakning xotinni taloq qilishi, iqtisodiy nochor yosh oilaning o`z
ro`zg’orini
yurita olmaganligidan ayolning boshqa odamga turmushga chiqishga majbur bo`lib
qolishi kabi sabablar qayd etilgan. Muhimi shunki, nikohning barbod bo`lishidagi
tashabbus asosan erkak kishining qo`lida bo`lgan.
Agar u xohlasagina nikoh
barbod bo`lgan. Agar mabodo ayol tashabbus ko`rsatsa, u qattiq jazolangan,
jamoatchilik uni qoralagan, hattoki, tosh bo`ron qilinganligi
to`g’risida
qadimgi
tarixdan, eski kinofil
ь
mlardan
ma’lum
.
Boshqa xalqlarda ham o`ziga xos
an’analar
mavjud bo`lgan. Masalan,
qadimgi Xitoyda nikoh ajrimiga olib keladigan sabablarga erning ota-onasi
ra’yiga
qaramaslik, ularga kelinning gap qaytarishi, betga choparlik,
bepushtlik,
mahmadonalik, bedavo xastalik, rashk kabilar kirgan. Lekin yuqoridagi holatlar
bo`lsa-yu, ayol erining ota-onasiga aza tutayotgan bo`lsa yoki u chin yetim bo`lsa,
eri uni baribir uydan xaydab yubora olmagan.
Qadimgi Gretsiyada esa nikoh ajrimini sodir etish ancha yengil bo`lgan. Er
guvohlar oldida xotiniga u bilan ortiq yashay olmasligini, nikohi buzilganligini
aytgan, ayol barcha sep-suriqlarini
yig’ishtirib
, o`z ota-onasining
oilasiga qaytib
ketavergan. Sarpo suriqlar, ayolga tegishli barcha narsalarning unga berilishi
majbur hisoblangan, hattoki, ajrimning sababi ayolning xiyonati bo`lgan taqdirda
ham mol-mulk, ziynatlar ayolga berilavergan. Lekin
ayol eri bilan yashashni
xohlamay qolgan holatlarda uning ajrim olishi mushkulroq bo`lgan, bunday
paytlarda xotin shahar xokimiga yozma ravishda rasmiy murojaat qilishi, va ular
qaror qabul qilishi lozim bo`lgan. Bunday hollarda kim aybdor deb topilishidan
qat’iy
nazar, bolalar otasi bilan qoldirilgan.
95
Rimliklarda ham ajrimlar ilgaridan odatiy holday qaralgan. Tarixdan
ma’lumki
, shoir
