Fakulteti

Avtomobil yo’llarini ta’mirlashda harakat xavsizligini ta’minlash eng dolzarb vazifalardan hisoblanadi va avtomobil yo’llarini tekshirish bo’yicha ishlarni tashkil qilishda harakat xavsizligini ta’minlashning choralarini ko’rilishi lozim. Avtomobil yo’llarni tekshirish bo’yicha ishlarga, yangi qabul qilinayotgan ishchilar, faqatgina qaysiki yangi ish joyiga o’tkazilganda yoki mehnat sharoiti o’zgarganda, bevosita ish joyida xavfsizlik texnikasi bo’yicha o’tkaziladigan boshlang’ich (umumiy) instruktajdan keyin ruxsat etiladi. Boshlang’ich intruktajda mehnat tartibi qoidalari va mehnatni muxofaza qilish bo’yicha mehnat qonunchiligning asosiy qoidalari, ishlarni tashkil qilish, xavfsizlik texnikasi va shaxsiy gigeyna, baxtsiz hodisalar rasmiylashtirish tartibi yong’in xavfsizligi talablari bilan ishchini tanishtirish nazarda tutiladi. Ish joyidagi instruktaj, ishchini mazkur yo’l bo’lagidagi texnik jarayonlar, majburyatlar, ish joyini to’g’ri tashkil qilish talablari, mashina va jihozlarga xizmat ko’rsatish qoidalari, elektr xavsizligi qoidalari, belgilangan ishoralarni uzatish tartibi, xususiy himoya vositalaridan foydalanish qoidalari kabilar bilan tanishtirishga yo’naltirilgan. Birlamchi instruktaj birinchi ish kuni boshlanishda (buyruq chiqqandan keyin) o’tkaziladi, undan keyin bilimlarni tekshirish amalga oshiriladi.

Xavfsizlik texnikasi bo’yicha hamma turdagi instruktajlar, takroriy instruktajlar ham qo’shilib, xavfsizlik texnikasi bo’yicha instruktaj jurnaliga ro’yxatga olinadi. Takroriy instruktaj hamma xizmatlar uchun kamida bir marta o’tkaziladi.

"Jizzax viloyatidan o’tadigan I^b- texnik toifali M-39 "Almata-Bishkek-Toshkent-Shahrisabz-Termiz" avtomobil yo’lining 1297-1301 km bo’lagini mukammal ta'mirlash texnologik jarayonlarini ishlab chiqish va uni tashkil etish"

NUQSONLAR QAYDNOMASI

№Ishlarning manziliUzunligi

1. 
   MYo’l elementlarining mavjud xolatiLoyihada ko’zda tutilgan ish turlari va tadbirlarIsh xajmini xisoblash formulasiBoshiOxiriПК ПК 1234567ПК 0 00ПК40 004000Yo’lning mavjud asfaltbeton qoplamasida ko’p sonli buzilishlar notekisliklar va chuqurchalar mavjud. Qatnov qismining kengligi 15 m. Mavjud qoplamada ko’plab darz turlari chetlarining buzulishi xollari mavjud. Yo’l to’shamasini 3 sm qirqib olinadi. Yo’l yoqasi chokkan joylari mavjud, shuningdek qoplamaga aspfaltbeton yotqizilgandan so’ng qoplama cheti bilan yo’l yoqasini satxini to’g’irlash. Yo’l yoqasinig o’rtacha 12 sm qalinlikda qum shag’al aralashmasini olib kelib to’kish, tekislash va namlab zichlash. V*S*L=a b lПК 0 00ПК40 004000Temirbeton lotoklarning (LK-6) cho’kkan joylari mavjud va ba’zi joylarda yetishmaydi.Cho’kkan temir-beton lotoklarni (LK-6) qayta o’rnatish va yetishmagan qismlarda o’rnatish. .ПК 0 00ПК40 004000Temirbeton I OT-200 bardyorlarning qiyshaygan va cho’kkan joylari mavjud.Temirbeton I OT-200 bardyorlarini qayta qurishПК 0 00ПК40 004000Avtomobil yo’lining ushbu qismida yo’l belgilari va yo’l yotiq chiziqlari eskirgan SHNQ va standartlarga javob bermaydi. Avtomobil yo’lining ushbu qismida yangi yo’l belgilarini o’rnatish va yo’l yotiq chiziqlarini chizish. . ПК 0 00ПК40 00Chap va o’ng Mavjud kirish qismlari (seyzdlar)ning aksariyati qoniqarsiz holatda. Qoplamalri buzilib ketgan, nishabliklari va mustahkamligi talab darajasida emas. Kirish qismlarinig qoplamasini talab darajasiga keltirish Demak mavjud yo’l to’shamasini mukammal ta’mirlash jarayonida mavjud yo’l qoplamasidagi nuqsonlarni bartaraf etish maqsadida 7 sm da yirik donali asfltbeton va 5sm zich mayda donali asfaltbeton yotqizamiz va uning qurish texnologiyasini ishlab chiqamiz
   

-Mavjud qoplamada ko’plab darz to’rlari, cho’qurlar, qatnov qismi chetlarining buzilish xollari mavjudligi.

-yo’l yoqasi cho’kanligi, qatnov qismi chetining ochilib qolishligi.

Yuqorida keltirilgan kamchiliklarni bartaraf qilish uchun yo’lni ta'mirlashdan asosiy maqsad quydagilar bo’ladi.

-avtomobillar harakati sharoitini yaxshilash va qatnov qismining ravonligini oshirish

-tekislovchi qatlami qurish

-yirik donali issiq asfaltobeton qorishmasidan qoplamaning pastki qatlamini qo’rish

-Mayda donali issiq asfaltobeton qorishmasidan qoplamaning yuqori qatlamini qurish

-yo’l yoqasini maxsus transport vositalari yordamida tekislash va qum-shaqal aralashmasi bilan mustaxkamlash.

M-39"Almata-Bishkek-Toshkent-Shahrisabz-Termiz"avtomobil yo’lining mavjud qoplamasini kapital ta'mirlash jarayoni to’qirlovchi qatlamni va 2 qatlamli asfaltobeton qatlamini qurish orqali amalga oshiriladi. Ya'ni qoplamani kapital ta'mirlash texnologiyasi asfaltobeton qoplamalarni qurish texnologiyasi bilan bir xildir.

M-39 "Almata-Bishkek-Toshkent-Shahrisabz-Termiz" avtomobil yo’lining Asfaltobeton uchun ishlatiladigan materiallarga qo’yiladigan talablar.

Organik boqlovchi materiallarni qo’llab quriladigan turli-tuman qoplamalar ichida eng mukammali asfaltbeton qoplamalar bo’lib, ular shu sinf qoplamalarining eng yuqori turiga mansubdir. Chaqiqtosh (shaqal), tabiiy yoki maydalangan qum, mineral kukun va bitumning muayyan nisbatlaridagi aralashmasidan qosil qilingan material asfalqt deb ataladi. Asfaltbeton aralashmasini tashkil etuvchi materiallar qizdirilgan qolatda maxsus qurilmalarda aralashtiriladi. Asfaltbetonlar, yirik to’ldirgich sifatida foydalaniladigan tosh material turiga qarab chaqiqtoshli, shaqalli va qumli bo’lishi mumkin, ularda qo’llaniladigan bitumning qovushqoqligi qamda asfaltbeton aralashmalarining konstruktiv qatlamlariga yotqizilish qaroratiga ko’ra turlarga ajratiladi.Issiq, iliq va sovuq asfaltbeton aralashmalari o’ziga xos afzallik qamda kamchiliklarga ega. Issiq va iliq asfaltbeton aralashmasidan qurilgan qoplamalar tezroq shakllanishi, mustahkamligi hamda deyarli zichlangan zaqoti foydalanishga yaroqliligi bilan ajralib turadi. Ammo aralashma tayyorlangandan so’ng zudlik bilan qoplamaga yotqizilmoqi zarur. Sovuq asfaltbeton aralashmalarini oldindan tayyorlab qo’yish va zarur qollarda uzoq masofalarga tashib borish mumkin. Sovuq asfaltbetondan qurilgan qoplamalar yomqirli ob-qavoda sirqanchiq bo’ladi va shu bois, odatda, yuzasiga ishlov berishni talab qiladi. Issiq asfaltbeton aralashmalaridan quriladigan qoplamalarning afzalliklari-sovuq asfaltbetondan quriladiganlarnikidan yuqoriligi bo’lib, yo’llar qurilishida keng qo’llanilishini ta'minlaydi.Issiq va iliq asfaltbetonlar (chaqiqtoshli va shaqalli) chaqiqtosh (shagal) donalarning eng katta o’lchamlariga qarab, donalarning o’lchamlari 40 mm gacha bo’lgan yirik donli, 20 mm gacha bo’lgan o’rtacha qamda 15(10) mm gacha o’lchamli donalar bo’lishi mumkin, sovuq asfaltbetonlar esa faqat mayda donali yoki qumli bo’ladi. Issiq va iliq asfaltbetonlar vazifasiga qarab, quyidagi turlarga bo’linadi: qoldiq qovakdorligi 2,5-5% bo’lgan, zich; qoplamaning ustki qatlamlarida qo’llaniladi; qoldiq qovakdorligi 5-10% bo’lgan, qovak; qoplamaning ostki qatlamlarida qo’llaniladi. Zich asfalqbetonlar tarkibidagi chaqiqtosh yoki qum (tabiiy yoxud maydalangan) miqdoriga ko’ra turlarga ajratiladi.

Zich (issiq va iliq) asfaltbetonlar, ularda qo’llaniladigan mineral boqlovchi materiallarning sifatiga (mustaqkamligi, sinfi, yiriklik moduliga) qamda chaqiqtosh (shaqal) yoki qum miqdoriga (asfaltbeton turiga) qarab, to’rt markaga (1,2,3,4), sovuq asfaltbetonlar esa ikki markaga (1,2) ajratiladi.

Asfaltbeton qoplamalar qimmatga tushishi sababli ularni mumkin qadar yupqa qilib qurishga xarakat qilinadi. Bu qolda qoplamaning talab etiladigan ko’tarib turish qobiliyati chaqiq tosh va tanlab olingan shaqaldan qosil qilingan odatda maydalangan materiallar qo’shilgan, organik boqlovchi materiallar bilan ishlov berilgan yoki ishlov berilmagan aralashmalardan, shuningdek tuproq-beton va qum-beton aralashmasidan mustaqkam asos qurish evaziga ta'minlanadi. Ikki qatlamli qattiq qoplamalarning ostki qatlamiga nisbatan qo’yiluvchi talablarga javob beradigan sement-beton asoslar qurishga qam ruxsat etiladi. Asfaltbeton qoplamalar bir yoki bir necha qatlamli qilib qurilishi mumkin. Bir qatlamli qoplamalar faqat yaxshi shakllangan, mustaqkam, tekis asoslarda, asos yuzasi bilan puxta boqlanishini ta'minlagan qolda qo’llanilishi mumkin.Ko’p qollarda ikki va uch qatlamli asfaltbeton qoplamalar qurishga to’qri keladi, chunki ular turqunroq bo’lib, tekislik darajasi istalgancha bo’lgan asoslardan foydalanishiga imkon beradi. Bir qatlamli qoplamalarning qalinligi, odatda 4-6 sm, ikki qatlamlilarniki - 8-11sm, uch qatlamlilarniki esa 12-15 sm bo’ladi. 4 smdan yupka asfaltbeton qoplamalari qatlamlarini yotqizish amalda mumkin emas, chunki ular tez sovishi natijasida zichlab bo’lmaydi. Sovuq asfaltbeton aralashmalari, issiq aralashmalardan farqli to’laroq, xatto 1,0-1,5 sm qalinlikdagi qatlamlar tarzida yotqizish imkonini beradi, bu esa ishlarni bajarishni ancha osonlashlashtiradi va materiallar sarfini kamaytirishni ta'minlaydi.

.Asfaltbetonni yotqizish va zichlashdan avval asosning yuzasi tegishlicha tayyorlanishi zarur. Agar asos qurish ishlari butun qoplama qurish majmuining texnologik jarayoni tarkibiga kiradigan bo’lsa, u odatda asfaltbeton aralashmasini yotqizish va zichlashga to’la-to’kis tayyor qolatga keltiriladi.Biroq, ko’pincha asfaltbetonni tayyor qolatdagi, masalan, sement-beton asosga yotqizish zarur bo’lib qoladi. Bunday asosni ifloslik va changdan tozalash qamda ayrim joylarini tekislash talab qilinadi. Ba'zi qollarda, avval asosning yirik o’ydim-chuqurlarini qora chaqiqtosh bilan to’ldirib, asfaltbetondan tekislovchi qatlamlar yotqizishga to’qri keladi. Asosning asfaltbeton aralashmasi bilan yaxshi ilashishi ta'minlangan qoldagina asfaltbeton qoplamaning turqunligi va mustaqkamligi yetarli darajada chiqadi. Aks qolda, zichlash va foydalanish jarayonida yuzaga keluvchi gorizontal kuchlar ta'sirida qoplamaning ayrim joylari siljib qoladi, do’ngliklar, qadir-budurliklar va uzilishlar yuzaga keladi. Asosning yuzasi cho’tkalar bilan yoki kompressordan chiqayotgan siqilgan qavo oqimi bilan tozalanadi. Asosning yuzasi yamalgandan, tekislangandan va tozalangandan so’ng 200-2500S gacha qizdirilgan qum bilan tabiiy ravishda yoki maxsus quritish mashinalari /qizdirgichlar/ bilan quritilmoqi lozim. Asfaltbeton aralashmasi nam asosga yotqizilganda paydo bo’luvchi to’rsimon yoriqlar yuzaga kelishining oldini olish uchun asos quritilishi zarur. Asos qurigach, unga bitum materiallar bilan ishlov beriladi. Buning uchun bitum emulqiyasi, ish qaroratigacha isitilgan yoki kerosin bilan suyultirilgan BND 90/130 va BND60/(90) markali qovushqoq bitum hamda SG 70/130 markali suyuq bitum qullaniladi. Emulsiya yoki suyuq bitumlar aralashmani yotqizishdan 3-5 soat avval quyiladi. Asos yuzasiga qatto qovushqoq bitumlarning qalin qatlamlar tarzida ishlov berish yaramaydi, chunki bu qolda yuza sirpanchiq chiqishi va yotqizilgan asfaltbetonning fizik-mexanikaviy xossalari o’zgarishi qayishqoqligi/ ortishi va turqunligi pasayishi mumkin.Bitumni yupqa qatlam qilib bir tekis taqsimlash oson bo’lishi uchun u kerosin bilan tegishli darajagacha /oqirlik bo’yicha 8-12% / suyultiriladi. Asos yuzasiga yoki asfaltbeton qoplamaning ostki qatlamiga ishlov berish uchun mos ravishda 0.5-0.8 va 0.2-0.3 l/m2 qisobida bitum sarflanadi. Agar ana shu maqsadlar uchun 60% li bitum emulqiyasi ishlatiladigan bo’lsa, uning sarfi mos ravishda 0,6-0,9 va 0.3-0.4 l/m2 ni tashkil etadi. Asfaltbeton aralashmasi ishlov berilgandan keyin qurilgan yuzaga yotqiziladi. U yangi taqsimlangan bitum emulqiyasi ustidan yotqiziladigan bo’lsa. Aralashma asos bilan ilashmaydi. Agar yangi ishlov berilgan yuza kuchli yomqir ostida qolsa, uning suv bilan yuvilib ketish xavfi paydo bo’ladi va bu qolda, yuza qurigandan so’ng qayta ishlov berish tavsiya qilinadi.

Asfaltbeton aralashmasi tayyorlangan joydan yotqiziladigan joyga o’ziaqdarar avtomobillar bilan tashib kelinadi. Tashib keltirishni tashkil qilishga nisbatan qo’yiladigan asos talab issiq /100-1200S/ va iliq /70-800S/ aralashmalarning sovib qolmasligini ta'minlashdan iborat. Bu talabning bajarilishi aralashmani yotqizish va zichlash uchun zarurdir. qavo qarorati 100S dan yuqori bo’lganda issiq aralashmani tashish vaqti 1,5 soatdan oshmasligi kerak. Iliq aralashmani 2.0-2.5 soat davomida tashish mumkin. qavo qarorati 100S dan past va tashish masofasi uzoq bo’lganda o’ziaqdarar avtomobillar kuzovi yoqoch qopqoqlar yoki brezent bilan yopib qo’yiladi. Aralashma kuzov devorlariga yopishib qolmasligi va bo’shatishda aralashma sirpanib tushishini osonlashtirish uchun kuzov metalldan ishlangan yoki yupqa tunuka bilan qoplangan bo’lishi darkor. Bundan tashqari, aralashmani ortishdan oldin kuzovning devorlari va tubi yaxshilab tozalanmoqi va kerosin, ishlatilgan moy yoki neft bilan moylanmoqi kerak. Asfaltbeton aralashmasi asfalt yotqizadigan mashina va almashtirish qurilmasi unumli ishlashini ta'minlaydigan miqdorda tashib keltirilishi lozim. Asfalt yotqizadigan mashinalar uzluksiz ishlashni ta'minlaydigan o’ziaqdarar avtomobillarning kerakli miqdori ushbu formula yordamida aniqlanadi: Bu yerda: T-asfaltbeton aralashmasini yotqizishda ish smenasining davomiyligi, soat; Pa-asfalt yotqizadigan mashinaning ish unumi, t/soat; q-o’ziaqdarar avtomobilning yuk ko’tarish qobiliyati, t; n-bitta o’ziaqdarar avtomobilning qatnovlari soni. Tilimlarning yotqizilish kengligi shnekning bir yoxud ikki tomoniga maxsus boshmoqlar o’rnatish yo’li bilan kamaytirilishi qam mumkin. Boshmoqlar shnek spirallarining ma'lum qismini ishlatmay qo’yadi. Yotqiziladigan asfaltbeton tilimining uzunligi qavoning qarorati va asfaltbetonning sovish tezligiga boqliq, negaki keyingi tilim oldin yotqizilgan tilim sovimasdan yotqizilgandagina qoplama yaxshi chiqadi. Shu bois yotqizgich mashina bir tilimni yotqizib bo’lgach, buriladi yoki ketiga qarakatlanib dastlabki qolatiga qaytadi va navbatdagi tilimni yotqizadi, demak tilimning uzunligi qancha kam bo’lsa, aralashma shuncha sekin soviydi va tilimlarning birlashib ketishi shuncha yaxshi bo’ladi. Lekin tilimlarning uzunligi juda kichik bo’lganda asfaltbeton yotqizadigan mashinaning ish unumi keskin kamayadi, chunki bunda burilish yoki dastlabki qolatga qaytish uchun ko’p vaqt yo’qotadi. qoplama zichlangandan keyin darqol uning chetlarini chopib yoki kesib tashlasa bo’ladi. Bu ish A va G turdagi issiq asfaltbeton qorishmalari qo’llanilgan qollarda muqim aqamiyat kasb etadi, chunki ular tez soviydi. Shu maqsadda pnevmolo’mlar yoki perforatorlardan, qaltakka o’rnatilgan erkin aylanuvchi maxsus disklardan va boshqa vositalardan foydalaniladi. Asfalt yotqizadigan mashinalar guseniqada, sirqalma oyoqlarda va relqs qoliplar bo’ylab qildiraklarda qarakatlanadi.

Asfaltbeton aralashmasini zichlash jarayoni shundan iboratki, qaltak mashina bosganda avval mineral zarralar bir-biriga yaqinlashadi (zichlashadi) va ayni choqda qisilib qolgan qavo siqib chiqariladi va bitum qayta taqsimlanadi. Zichlash davom ettirilganda mineral zarralar o’zaro siljiydi va bir oz qayta guruqlanadi, yirikroq zarralar orasidagi bo’shliqlar maydaroq zarralar bilan to’ladi. Zichlash natijasida asfaltbeton aralashmasining qovakligi kamayadi, uning qajmiy massasi ancha ortadi va u zarur zichlik, mustaqkamlik qamda suvga chidamlilikda yaxlit qoplamaga aylanadi.Odatdagi qaltak mashinalar bilan zichlash samaradorligi ularning oqirligi va turiga, o’tishlar soniga, zichlanadigan asfaltbeton aralashmasining qalinligi qamda qaroratiga boqliq. Bundan tashqari, mashinaning qaltaklari tekis, silliq va butun (sinmagan, uchmagan) bo’lishi qam muqimdir. Asfaltbeton aralashmasi qaltaklarga yopishib qolmasligi uchun ular suv bilan qo’llab yoki suv qamda kerosin aralashmasi yoxud neft bilan moylab turilmoqi lozim.Zichlash jarayoni yo’l chetlaridan boshlanib, o’rtasi tomon shunday davom ettiriladiki, qaltakning qar bir keyingi o’tishida bundan oldingi o’tish izi 25-30sm qoplab ketiladigan bo’lsin. qaltak mashinaning qarakatlanish tezligi zichlash boshida 1,5-2km/soat bo’lishi, qaltak bir izidan besh-olti marta o’tgandan keyin esa, silliq qaltakli mashinalar uchun 3-5km/soat va pnevmatik shinali qaltak mashinalar uchun 5-9km/soatgacha oshirilishi zarur. Titratma qaltak mashinalar uchun qarakatlanish tezligi 2-3km/soat. Notekisliklar yuzaga kelmasligi uchun qaltak mashinaning qarakat yo’nalishi ravon, sirpantirmasdan va qar bir yangi joyda to’xtagan qolda o’zgartirilmoqi darkor.Metall qaltakli mashinalar vositasida zichlash ikki bosqichda olib boriladi: avval yengil (8t) gacha qaltak mashinalarni ikki-to’rt marta o’tkazib zichlanadi, bunda aralashmaning mineral zarralari bir-biriga bir oz yaqinlashib zich qolatni egallaydi. Keyin oqir (10-18t) qaltak mashinalarni 15-18 marta o’tkazib, uzil-kesil zichlanadi.

Sovuq ob-qavoda (qavo qarorati 100S dan past bo’lganda) va yuqori darajada mustaqkam chaqiq toshdan foydalanilgan taqdirda zichlash darqol oqir qaltak mashinalar bilan bajarilish mumkin. Bu qolda yuzaga kelish mumkin bo’lgan notekisliklar qoplamaga nisbatan dioganal yoki ko’ndalang yo’nalishda qarakatlantiriladigan yengil qaltak mashina bilan uzil-kesil tekislanadi.Issiq ob-qavoda o’rtacha (7-8t) oqirlikdagi qaltak mashinalar va pnevmatik shinali qaltak mashinalar bilan zichlashga ruxsat etiladiZichlash jarayonida qoplamaning tekisligi va sifati muntazam ravishda kuzatib turilmoqi kerak. Aniqlangan nuqsonli joylar qayta ishlanishi lozim. Nuqsonlar, aralashma qali issiq qolatdaligida tuzatilsa, kam meqnat sarflanadi va tayyor bo’lgan qoplamada ta'mirlash izlari qolmaydi.Sovuq asfaltbeton aralashmalari, odatda, shibbalovchi brusi ishga tushirilgan yotqizgich bilan yotqiziladi. Asfalt yotqizadigan mashinani erta baqor va kuzda ishlatganda qo’shimcha aralashtirish va kattaroq bo’laklarni maydalash uchun mavjud olinadigan aralashtirgichni ishga solish kerak.Sovuq asfaltbeton aralashmasi pnevmatik shinali o’ziyurar qaltak mashinalar bilan (6-10 o’tishda), va ular bo’lmagandagina motorli yengil qaltak mashinalar vositasida (to’rt-olti o’tishda) zichlanmoqi zarur.Sovuq asfaltbeton aralashmasi baqorda qavo qarorati 500S dan va kuzda 100S dan past bo’lmagan quruq qamda iliq ob-qavoda yotqizilishi va zichlanishi darkor. Yomqirli sovuq ob-qavo boshlanishiga 20-30 kun qolganda sovuq asfaltbetonni zichlash ishlari to’xtatilmoqi lozim, chunki aralashma bundan kech davrda yotqizilganda, qoplama kuz-qish davriga shakllanib ulgurmaydi.