5.3-jadval
Mamlakatlarning nomlanishi
Ishonchli gaz zaxiralari, %
AQSh
27,5
Lotin Amerikasi va Qarib dengizi
6,2
Kanada
4,3
Rossiya va G„arbiy Yevropa
14,4
Afrika
15,1
Yaqin va O„rta Sharq
20,6
Uzoq Sharq
2,3
Gaz sanoati o„tgan asrning 50 yillaridan rivojlana boshladi. Dunyo bo„yicha
gaz iste„mol qilish, umumiy iste„mol qilinadigan energetik resurslarning 20% ni
tashkil qilib, neft va toshko„mirdan so„ng 3 o„rinni egallaydi. Ekologik jihatdan
gaz eng toza energoresurs hisoblanadi. Tabiiy gaz zaxiralari bo„yicha MDH
mamlakatlari, Osiyo, Rossiya va Eron yetakchi o„rinlarni egallaydilar.
Dunyo bo„yicha gaz qazib olish yildan-yilga oshib bormoqda. Hozirgi kunda
qazib olinadigan gazning hajmi 4,0 trl. m
3
ga yetib qoldi. Gaz ishlab chiqarish
bo„yicha dunyodagi o„nlikka Rossiya, AQSh, Kanada, Turkmaniston, Gollandiya,
Fransiya, O„zbekiston, Indoneziya, Jazoir, Saudiya Arabistoni mamlakatlari kiradi.
Gaz yoqilg„isi asosan G„arbiy Yevropa, Yaponiya va AQSh mamlakatlariga
eksport qilinadi.
5.4. Atom energiyasi zaxiralari
Hamma narsa atomlardan tashkil topgan. Atomlarning elementlari yadro
(proton va neytron) va orbital elektrod. Yadroviy energiya proton va neytronlar
joylashgan joyda, ya„ni atomning markazida hosil bo„ladi. Kimyoviy element
yadrosini bombardimon qilish natijasida energiya hosil bo„ladi. Bu jarayon
natijasida yuqori xarorat paydo bo„ladi va bug„ energiyasi yordamida turbina
xarakatga keladi. Bu esa atom elektr stansiyasini ishlash prinsipidir.
Yuqori harorat va bug„ hosil qilishini ikkita usuli bor: parchalash va
qorishma. Parchalash jarayonida gedroni atomlarini ajratish natijasida yuqori
harorat va bug„ generatorning bug„ turbinasini xarakatga keltiradi.
Parchalangan atom yadrosining o„zaro to„qnashib birlashishi qorishma deb
ataladi
1
. Lekin bu usulda bugungi kunda elektr energiyasini ishlab chiqarishda
foydalanilmaydi.
Parchalanish jarayonida uran kabi og„ir element, neytron yordamida
bombardimon qilinadi. Ular ajralishda o„zlaridan kinetik energiya va radiatsiya
shaklida energiya ajratadi. Radiatsiya bu mo„„tadil yadrolardan chiqadigan yuqori
energetik yorug„lik nurlar yoki subatom zarrachalari.
Bu jarayonda nafaqat energiya va radiatsiya hosil bo„ladi, balki uranning
yadrosini parchalash uchun qo„shimcha neytornlar bilan ta‟minlaydi va zanjirli
reaksiyaga olib keladi.
Reaktor muhofaza qobiqni o„z ichiga olgan maxsus qobiqdan tashkil topgan.
