12-Rasm.
DNKning replikatsiyasi uchun uchta model.
https://www.google.com/imgres?q=replikatsiya&imgurl=https%3A%2
F%2Fcdn.kastatic.org%2Fkaperseusimages%2F89b0dd422450fba9c3c
42eb475342ddea5178b3d.png&imgrefurl=https%3A%2F%2Fuz.khan
academy.org%2Fscience%2Fbiology%2Fdna-as-the-genetic-
material%2Fdna-replication%2Fa%2Fmode-of-dna-replication-
meselsonstahlexperiment&docid=f1tfvWS7Ar9H4M&tbnid=sy4gjLpx
qMKAEM&vet=12ahUKEwjXgdqNja6FAxXtHBAIHaFRDooQM3oE
CGcQAA..i&w=545&h=641&hcb=2&ved=2ahUKEwjXgdqNja6FAxXt
HBAIHaFRDooQM3oECGcQAA
Transkripsiya.
Transkripsiya (lot. Transcriptio "qayta yozish" dan) - matritsa sifatida
DNKdan foydalangan holda barcha tirik hujayralarda RNK sintezi jarayoni;
genetik ma'lumotni DNKdan RNKga o'tkazish. Transkripsiya DNKga bog'liq
bo'lgan RNK polimeraza tomonidan katalizlanadi. RNK polimeraza DNK
molekulasi bo'ylab 3`-5` yo'nalishda harakat qiladi. Agar biz oqsillarni
kodlovchi hududlarning transkripsiyasi haqida gapiradigan bo'lsak, unda
bakteriyalarning transkripsiyasi bir birlik - bu promotor, transkripsiyalangan
qism bo'lgan DNK molekulasining bo'lagi. (bir nechta oqsillarni kodlash
ketma-ketligi) va terminator. Eukaryotlarda transkripsiya qilingan qism
odatda bitta oqsil kodlash ketma-ketligini o'z ichiga oladi. RNK ni to'ldirish
uchun shablon vazifasini bajaradigan DNK zanjiri kodlamaydigan yoki
shablon deb nomlanadi. Bunday RNK sintezi natijasida olingan ketma-ketlik,
komplementarlik printsipiga ko'ra kodlash DNK zanjiri ketma-ketligi bilan
bir xil bo'ladi.
13
-Rasm. Transkripsiya jarayoni.
https://www.google.com/imgres?q=transkripsiya&imgurl=https%3A%2F%
2Fupload.wikimedia.org%2Fwikipedia%2Fcommons%2Fthumb%2Fa%2Fa
2%2FDNA_transcription.png%2F220pxDNA_transcription.png&imgrefurl
=https%3A%2F%2Fuz.wikipedia.org%2Fwiki%2FTranskripsiya_(biologiy
a)&docid=sVoJXqLWo6ueM&tbnid=8DuSPsfK4wRHyM&vet=12ahUKE
wiHvMe4j66FAxXlFBAIHZNqAvoQM3oECBYQAA..i&w=220&h=121
&hcb=2&ved=2ahUKEwiHvMe4j66FAxXlFBAIHZNqAvoQM3oECBYQ
AA
Akseptor yoki boshqaruvchi zona bilan transkripsiyaga ta’sir etuvchi turli
boshqaruvchilar bog‘lanishi mumkin. Akseptor zonadan keyin intron va
ekzonlarni ketma-ketligini saqlagan struktur sistron yoki genlar keladi.
Transkripton oxirida joylashgan nukleotidlar - terminator, transkripsiyaning
tamom bo‘lganligi haqida axborot beradi.Transkripsiya uchun zarur:
1. Transkripsiyaga uchraydigan DNK bo‘lagi.
2. Ribonukleozidtrifosfatlar (ATF, GTF, UTF, STF).
3. DNKga bog‘liq - RNK polimeraza. Transkripsiya mexanizmi 3
bosqichdan iborat: 1. Initsiatsiya. 2. Elongatsiya. 3. Terminatsiya. Initsiatsiya
promotorga DNK-ga bog‘liq RNK-polimeraza birikishi natijasida sodir
bo‘ladi. Eukariotlarda uchta RNK-polimeraza - I, II, III bor. Bu oqsillar bir
necha subbirlikdan iborat bo‘lib, bir-biridan transkripsiya spetsifikligi bilan
farqlanadi. RNK-polimeraza-I 5,8; 18; 28 S rRNK genlarining
transkripsiyasiga. RNKpolimeraza-II-mRNK,RNK-polimeraza III -tRNK va
5S rRNK o‘tmishdoshlarining sinteziga javobgar. RNK-polimeraza doimo
polinukleotid zanjirni 51^31 yo‘nalishida uzaytiradi, shuning uchun 51 - oxir
har doim trifosfat (f-f-f), 31 oxir erkin -OH saqlaydi. Barcha RNK zanjirlari
sintezi yoki fffAdan, yoki fffGdan boshlanadi. Elongatsiya RNK
polimerazaning qolip DNK yuzasida siljishi natijasida vujudga keladi. Har
bir keyingi nukleotid DNK qolipdagi komplementar asos bilan bog‘lanadi.
RNK-polimeraza uni uzayotgan RNK zanjiri bilan fosfodiefir bog‘i
yordamida bog‘laydi. Elongatsiya tezligi 1 sekundda 40-50 nukleotidni
tashkil etadi. Terminatsiya RNK polimeraza DNKdagi stop-signallar
hisoblangan nukleotid ketma-ketliklariga yetgandan keyin sodir bo‘ladi.
Transkriptonda shunday stopsignallar bo‘lib poli ketma-ketliklar
hisoblanadi. Maxsus terminatsiya faktori - Q faktor topilgan, u oqsil bo‘lib
transkripsiyani uzadi. Sintezlangan RNK DNKdan ajraladi va u DNK
transkriptonining to‘liq nusxasidir. Demak, yangi sintezlangan RNKda
axborot saqlovchi va axborot saqlamaydigan qismlar mavjud. Shuning uchun
birlamchi transkript RNKning o‘tmishdoshi deb ataladi.Transkripsiyadan
keyingi davrda RNKyetiladi.
|
