|
Bilim, ko'nikma va malakalarni tekshirish darsi
|
| bet | 8/15 | | Sana | 29.01.2023 | | Hajmi | 1.68 Mb. | | #40010 |
Bog'liq Kasb tanlashga yo‘llash ffJhTciKTsOMpxLHuJGUjWEIeUAiplNL7WwhnrHw, Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari u, sodapdf-converted, Ijara shartnoma 1680543268498, Using Technology and Collaboration to Support Reading Comprehensi, mustaqil ish, EhtimolExcel, mavzu04, Reja, Hujjat (2), mm, 2-mustaqil, 2-mavzu-1, Cho’yanlarni mikrostrukturalarining tahliliBilim, ko'nikma va malakalarni tekshirish darsi.
Ustaxonadagi har bir mashg'ulotda o'quvchilarning bilim, ko'nikma va malakalarini tekshirishga e'tibor beriladi. Shu bilan birga ularni kompleks tekshirish maqsadida nazorat ishlari o'tkaziladi, bu kontrol ishlar maxsus darslarda amalga oshiriladi. Bu darslarda o'quvchilar mustaqil ishlayilar. Shunga ko'ra ish obyektlari alohida sinchiklab tanlanishi ularni tayyorlash jarayonida o'quvchilar bilmaydigan ma ’lumot va mehnat usullari bo'lmasligi kerak. Nazorat ishining mazmuni qaysi sinfda o'tkazilayotganiga qarab belgilanadi. 5-sinfda o'quvchilar juda ko'p texnik hujjatlar bo'yicha, ya’ni mehnat topshirig'ini bajarish uchun zarur hamma ma’lumotlar mavjud bo'lgan hujjatlar bo'yicha ishlaydilar. Shunday qilib, 5-sinfda aslida o'quvchilarning texnik hujjatlardan foydalanishi va buyumning berilgan aniqligiga erishish malakalari tekshiriladi. 4-sinfda nazorat ishi frontal yo'sinda o'tkazilishi mumkin. O‘quvchilar keyingi sinflarda ma’lumotlar to'la bolmagan hujjatlar bilan ishlay boshlaydilar. Shu sababli nazorat ishlarida o‘quvchilar faqat murakkabroq ishlov berishni bajarib qolmay, balki chuqur bilimlarini ham ko‘rsata olishlari kerak. O‘quvchilar chizmalarni o'qishda. asboblarni tanlashda. ishlov berish izchilligida o'zlarining mustaqilliklarini yetarli darajada ko'rsata olishlari uchun 5—7-sinflarda bilim, ko'nikma va malakalarni tekshirish darslarida ish obyektlarini har xil lashtirish hamda mashg'ulotlarni tashkil qil ishning yakka shaklini qoilash ma'quldir. 7-sinfda yakunlovchi tekshirish ishi o‘tkazilishi mumkin, bu ish o‘z ichiga stanoklarda metallarga ishlov berish, chilangarlik ishlari, chilangar-mexanik va elektromontaj ishlarini oladi.
O‘qituvchi nazorat ishlari haqida o'quvehilarni oldindan ogohlantirib
qo'yadi. Ko'rib chiqilgan dars tiplari bilan bir qatorda texnologik ta’lim amaliyotida ko'pincha kombinatsiyalashgan darsdan foydalaniladi, bu darsning tavsifli jihati shuki, unda bir vaqtning o'zida ahamiyatga ega har xil ta ’limiy vazifalar bajariladi (masalan. Yangi bilimlar berish va malakalarni shakllantirish).
Hozirgi vaqtga qadar kasbga yo’naltirish ishlari yetarlicha saviyada olib borilmasligi, ularni kasb-hunar turlari bo’yicha aniq ma’lumotga ega emasligiga olib keladi. Maktabning boshlang’ich sinf o’quvchilari bilan savol-javob qilinganda shu narsa aniqlandiki, ularning faqat 65% ommaviy kasblarni bilishi to’g’risida ta’kidlagan. Albatta, bu ma’lumotlar har davrda va har xil mintaqalarda ob’ektiv holda turlicha bo’ladi.
Hozirgi kunda bozor munosabatlarini va uzluksiz ta’limga o’tish munosabati bilan maktab yoshlarini ongli ravishda kasb tanlashga, jamiyat uchun foydali va zarur bo’lgan muayyan mehnat faoliyatiga tayyorlashda yana ham katta rol’ o’ynaydi. O’quvchilarni kasbga yo’naltirish ularning har biriga alohida-alohida yondoshishni talab etadi bunda shaxsning temperamenti, irodasi, diqqati, belgilangan maqsadga erishishda qat’iylik, tashabbuskorlik, uyushqoqlik, intizomlik. topshirilgan ishni bajarishga ma’suliyat bilan munosabatda bo’lish kabi fazilatlarini e’tiborga olish zarur. Bundan tashqari, kasbga yo’naltirish davomida kasbni tanlash sabablarini, kasbning ijtimoiy ahamiyatini, qiziqish va imkoniyatini, kasbga tayyorgarlik darajasini, oila an’analarini va ota-onalar, pedagoglar, o’rtoqlarning maslahatini hisobga olish lozim.
O’quvchilarda kasbga oid qiziqishlarning paydo bo’lishi va rivojlanishidagi muvaffaqiyat ko’p jihatdan maktab, mahalla va ota-onalarning birgalikdagi samarali ishlariga bog’liqdir. Ishchilar sulolasi an’analari har tomonlama qo’llab-quvvatlash, ommalashtirish va targ’ib qilish kerak. Turli kasb egalari bilan suhbatlar o’tkazish yo’li bilan o’quvchilar kasb turlari bilan batafsil tanishtirib boriladi. Kasb tanlashda maktabning ota-onalar, maktab va mahalla bilan mustahkam aloqasi katta ahamiyatga ega.
Bizning maqsadimiz mustaqil davlatimiz har bir avlodni barkamol va o’z kasbining raqobatbardosh ustasi etib tayyorlashdan iboratdir. Buning uchun o’quvchilarni boshlang’ich sinflardan boshlab kasblar, luraning turlari, vazifalari to’g’risida ma’xlumotlar berib borish, o’zlariga yoqqan kasbga qat’iy qiziqish hosil qilish uchun zaruriy ma’lumotlar bilan tanishtirilmog’i lozim.
Respublikamiz mustaqillika erishgandan keyingi yillarda ta’limni isloh qilish bo’yicha ko’pgina qaror va qonunlar qabul qilindi, ularda o’quvchilarni kasb tanlashga yo’naltirish vazifalari xam yetarlicha o’z ifodasini topmoqda. Bunga Xalq ta’limi vazirligining 2oo2 yil 1o oktyabrdagi 153-sonli buyrug’i asosida o’quvchilarni kasb - hunarga yo’naltirish tizimini takomillashtirishning yangi qontseptsiyasini ishlab chiqildi va tasdiqlandi.
Hozirgi kunda kasb-hunarga yo’naltirishdan maqsad – o’sib kelayotgan yosh avlodni kasbni ongli ravishda tanlashga tayyorlashdir.
Insoning ilmga bo’lgan chanqoqligini qondiruvchi birinchi ziyo chashma bu maktabdir. Maktabda o’quvchi shaxs sifatida shakllana boshlaydi. Unda dastlabki kasbiy hissiyotlar yuzaga keladi. Bular mehnatsevarlik, mehnat qilish zarurligini tushunish va anglash, o’z ishini rejalashtira va nazorat qila bilish, ish o’rnini to’g’ri tashqil qilish, iqtisodiy - tejamkorlik, sabr – toqatlilik, talabchanlik, topshiriqni bajarishning eng oqilona usuli (etti o’lchab, bir kes) tanlab ola bilish hamda vaqtni tejash va shu kabilardir. Bolalarni kasblar olamiga asta – sekin olib borish, ularni shu olamda mo’ljal olishga o’rgatish zarur.
O’qituvchi darslarda kuzatish, u bilan suhbatlashish, bola faoliyati mahsulini tahlil qilish jarayonida uning ba’zi xususiyatlarini qobiliyat, qiziqish, moyilliklarni payqab oladi, bu xislat va fazilatlarni shakllantirib boriladi. Bular kasbni belgilashda asosiy omil bo’lishi mumkin. Bolaning kasbiy muhim xislat va fazilatlarini barvaqt aniqlash va esa keyingi o’z xususiyatlariga qarab kasbni to’g’ri tanlash, uni muvoffaqiyatli ravishda o’zlashtirish, mehnatda yuksak natijalarga erishish imkonini berishi mumkin.
Boshlang’ich sinf o’quvchilarda kasb-hunar tushunchalarini shakllantirishning asosiy maqsadi yoshlarni o’zining hayot yo’lini to’g’ri belgilashlarida o’zining qobiliyat, qiziqish va moyilligini hamda ijtimoiy ehtiyojni hisobga olgan holda kasb tanlashlarida ko’maklashishdan iboratdir. Bizning jamiyatimiz har bir shaxsning qobiliyatlari to’liq namoyon bo’ladigan, yuqori samara bilan ishlay oladigan faoliyat va shart-sharoitlar bilan band bo’lishiga katta e’tibor berilmoqda.
Ko’pincha mustaqil Hamdo’stlik mamlakatlari hamda Respublikamiz olimlari o’tkazgan ilmiy – tadqiqotlarida bolajonlarning rayiga, hoxish – istagiga, intilishini uch bosqichda tajriba – sinov ishlarini umumlashtirib tahlil qilmoqdalar. Diagnostik suhbatlar – yakka tartibda yoki jamoa tarzda o’tkazilishi mumkin. Psixolog olim K.M.Gurevich 3-4 yoshli bolalarda motivlarning birlamchi tobeligi va dastlabki irodaviy harakatning paydo bo’lishini tatbiq etib, bolaga uyinchoqni olishdan – oldin o’zi yoqtirmagan ishni bajarish topshirig’ini bergan. Olingan ma’lumotlardan quyidagilar ma’lum bo’ldi: a) – maktabgacha yosh davrida ezgu orzular yo’lida harakat qilish imkoniyati to’g’iladi; b) – ushbu orzularning bevosita bog’liq sabablari bevosita sabablarga qarganda ertaroq paydo bo’ladi; v) – bevosita idrok qilinadigan narsalarga aloqador hoxishni bajarishga qaraganda, narsaning o’ziga aloqador hoxishni bajarishni muayyan muddatga kechiktirish osonroq. Xulosa qilib buning zamirida bolaning mayinligi, niyati, orzusi, kasbga qiziqishi, hoxish – istagi va tilagining mazmuni hamda xususiyatidagi o’zgarishlar yotadi. Maktab o’quvchilarining tahminan 25-3o% foizida tanlangan kasbga nisbatan kasbga barqaror qiziqishlar boshlang’ich kichik yoshlaridayoq shakllanar ekan.
O’qituvchining vazifasi: - o’quvchilarning qiziqishlarini mumkin qadar oldinroq aniqlashda va davlat, hokimiyat, mahalla, oila talab – ehtiyojlariga muvofiq shu qiziqishlarni rivojlantirishda, inson shaxsini har tomonlama uyg’un barkamol toptirish uchun shart-sharoitlar yaratishdan iborat.
O’quvchini mehnat qilishga o’rgatish, nafaqat mehnatni sevishga u bilan shunday uyg’unlashishiga ko’niktirish kerakki, mehnat uning vujudiga singib ketsin. Ularni kasb hunarga yo’naltirish, orqali biror kasb egasi bo’lishida, o’quvchilar mehnatisiz biror – bir narsaga erisha olmasliklarini tushunib yetsinlar.
Birinchi bosqichda Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalar ta’lim – tarbiyasiga qo’yiladigan Davlat ta’lim standarti talablarida ham maktabgacha yoshdagi bolalarning odob – ahloqi va mehnatga layoqatligi jihatdan yetuk komil inson bo’lishiga katta e’tibor beriladi. Bolalar ilk yoshdan boshlab mehnatsevar bo’lish va boshqalar mehnatni qadrlash kabi odatlarga o’rgatiladi. Mana shu odatlar bolani odob-ahloqli, mehnatga moyillik qilib tarbiyalash mazmunining asosini tashkil etadi. Odob – ahloqi va mehnatga layoqatliligiga oid egallashlari zarur bo’lgan minimal talablari:
- kattalar mehnatini qadrlash lozimligini bilish;
- o’ziga ishonish;
- o’z – o’ziga xizmat qilish;
- uyda yoki bog’cha hovlisida yengil yumushlarni bajara olish;
- mahallada yoki tomorqada mehnat qilayotgan kattalarga ko’maklashish;
- o’yinchoqlarni va xona anjomlarini o’z joyiga qo’yishni bilish;
- mehnatsevar bo’lish yaxshi odat ekanligini anglash va x.k.lar amalga oshirilsa, boshlang’ich kichik yoshdagi, o’rta yoshdagi, katta yoshdagi, akademik litsey, kasb-hunar kolleji bosqichlarning asosi hisoblanadi.
Ikkinchi bosqichi o’quvchilarni kasbga yo’naltirish (boshlang’ich kichik yoshdagi) quyidagi mazmuni ega bo’ladi:
Boshlang’ich I-IV sinf o’quvchilarini kasbga yo’naltirishdan maqsad ularni mehnat, kasb turlari, yo’nalishlari bilan tanishtirib borish va o’quvchilarda kasb faoliyatiga bo’lgan qiziqishni shakllantirishdan iborat. Bunga erishish uchun ularda mehnat va kasb olami xaqida tasavvur paydo qilish, - o’quvchilar bilan «Kim bo’lsam ekan», «Kasbim-faxrim», «Kasb tanlash - hayot ko’zgusi» kabi mavzularida suhbatlar, bahslar munozaralarni tashkil qilish; o’z-o’zini baholay bilish malakalarini hosil qilish; - intellektual va hissiy irodaviy hislarni rivojlantirish: Bu yoshdagi bolalar mehnatga halol munosabatda bo’lishlari uning xayotdagi va jamiyatdagi rolini tushuna bilishlarida, har qanday ish bajarish uchun intiluvchanlik, tabiat, atrof-muhitga va uning boyliklarini saqlash va boshqalarda.
Uchinchi bosqich (5-7 sinflar) o’rta yoshdagi o’quvchilarda kasb tanlash va jamiyatda o’z-o’rnini belgilash bilan bog’liq xolda o’zida bo’lgan qiziqish, qobiliyat va ma’naviy-moddiy qadriyatlarni anglashga zamin yaratish. Bo’lg’usi kasbiy faoliyatlar bu yoshdagi o’quvchilar uchun hayotdagi o’z o’rnini aniqlash va tayyorlashda turtki, o’z shakllanish imkoniyatlarini ochishi va kasb tanlashi uchun zarur bo’ladi.
To’rtinchi bosqich (8-9 sinflar) katta yoshdagi o’quvchilarini kasb tanlashga yo’naltirish ishlarining mazmuni shaxsning ma’naviy fazilatlari hamda xislatlarini va jamiyat oldidagi burchi, javobgarlik xislatlarini shakllantirish bilan ajralib turadi. Bu esa ularda tashabbus bilan chiqish, mustaqil qaror qabul qilish, xatti – harakatlari natijasida bilish va o’zining faoliyati nimaga olib kelishini sezishi bilan belgilanadi.
Beshinchi bosqich (akademik litsey, kasb-hunar kolleji) talabalarning kasb-hunarga moyilligini, layoqatlarini, bilim va ko’nikmalarini chuqur rivojlantirish, ularga tanlangan yo’nalishlari (Metal va unga ishlov berish, yog’ochga va unga ishlov berish; Gazlamalarga ishlov berish; Oziq – ovqat mahsulotlariga ishlov berish; qishloq xo’jalik asoslari; Xalq hunarmandchilik) bo’yicha bir yoki bir necha zamonaviy kasblarni egallash imkonini beradi.
Kasb to’g’ri tanlanganda ular o’z qobiliyatlari va qiziqishlarini yaxshiroq ro’yobga chiqishlari hamda jamiyatga ko’proq naf keltirishlari mumkin. O’quvchilarni kasb tanlashda yo’llash, kasb-hunarga yo’naltirish ishlarining asosiy ijrochisi texnologik ta’lim o’qituvchisi – uslubchi zimmasiga tushadi.
Umumiy o’rta ta’lim maktablari boshlang’ich sinflarida kasb tanlashga yo’llash va texnologik ta’limdan dars beradigan o’qituvchilar yuqori natijalarga, dars samaradorligini erishishi uchun albatta qo’yidagilarga e’tiborni qaratish kerak.
- zamonaviy ilmiy- texnikaviy taraqqiyotning va ma’naviyat-moddiy qadriyatlarning mohiyati chuqur tushuna bilish;
- pedagogik texnologiyani va innovattsiya asl mohiyati va uslublarini tushina – qo’llay bilishi;
- o’quvchilarni mustaqil kasb hunar o’rganishga, erkin kasb tanlashga sharoit yaratish;
- pedagogik texnologiyalardan foydalanar ekan, o’zi ham yangi yaratuvchi yangi xilma-xil (“Kasb darsi”,”Aqliy hujum”, “Zinama-zina”) uslublarni o’ylab topishi, amalda qo’llashi;
- an’anaviy darslar orqali o’qituvchilarning yakka tartibda (individual) ishlashga erishish;
- test topshiriqlarni o’quvchi faoliyati darajalariga mos holda tuzish bo’yicha ko’nikmalarga ega bo’lishi shart.
Yosh avlodni ongli ravishda kasb tanlashga yo’nallash yoshlarning kasbni erkin va mustahkam tanlashlari uchun mustaqil zamin yaratuvchi ilmiy-amaliy tizim sifatida qarash lozim. Bu shaxsning ma’naviy, aqliy, mehnat, estetik va jismoniy tarbiyasi, ya’ni birga ta’lim muassasalaridagi o’quv-tarbiya jarayoni uzviylikda amalga oshiriladi.
Kasb tanlashga yo’llash –yo’naltirish, ajrata bilish, belgilash xayotda to’g’ri yo’lni tanlash degan ma’noni bildiradi.
Kasb tanlashga yo’llash tushunchasi – o’quvchi yoshlarni ongli to’g’ri va erkin kasb tanlashga, kasblar, hunarlarning mehnat yo’lini to’g’ri belgilashga qaratilgan muayyan pedagogik ishni ifoda etadi.
Kasb so’zining ma’nosi – Insonlarning hunari, faoliyat turi va hayot kechirishlari uchun manba xizmatini o’tadigan mashg’ulotni bildiradi.
Kasbga yo’naltirish ishlarini moxiyati : Yosh avlodni ongli ravishda kasb tanlashga tayyorlashda uni har tomonlama va barkamol rivojlantirishning shart-sharoitdir.
Kasbga yo’naltirish – O’quvchining o’z ehtiyojini oqilona cheklaydigan shaxs sifatida barkamol kamolotga ketishining pedagogik jarayoni bo’lib, nafaqat pedagogik tashqi ijtimoiy bog’liq bo’lgan tafakkuri va hatti – harakatlarini ongli ravishda o’z-o’zini boshqaruvchidir.
Ushbu vositalar kasb va hunarga yo’naltirish mazmunining asosini tashkil etadi. Kasb va kasbga yo’naltirishning nazariy shart – sharoitlari deganda, kasb va hunarga yo’naltirish faoliyatini samarali tashkil etishga qaratilgan turli xil qarashlar majmuasi, g’oyalari va tasavvurlar yig’indisidir. Bu yoshlarning shaxsiy qiziqishlari, layoqati va qobiliyatlariga mos keladigan, jamiyat uchun zarur kasblarga yo’llashdir.
|
| |
