|
ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCESBog'liq bo-lajak-fizika-o-qituvchilarini-tayyorlashda-olamning-fizik-manzarasi-bo-yicha-tasavvurlarni-shakllantirishACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES
VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021
ISSN: 2181-1385
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723
Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-230-239
Academic Research, Uzbekistan 234 www.ares.uz
6
Kalibrovka
bozon
Graviton(?)
Foton
Oraliq(
)
bozonlar
Glyuonlar
7
Ta‘sir ob‘yekti
Massaga ega
jismlar
Elektr zaryadi
Barion,
leptonlar
kvarklar
Jadvalda keltirilganidek, ta‘sir kuchi potensial energiyadan birinchi tartibli hosila
sifatida qaralganligidan
2
r
c
r
U
F
masofa kvadratiga teskari mutonosiblik
qonuniyatiga bo‗ysunishini ko‗ramiz. Kuchsiz ta‘sirlashuv kuchi ifodasida Fermi
doimiysi yoki to‗rt fermionli kuchsiz ta‘sirlashuv doimiysi
3
49
10
m
J
G
F
ga teng
bo‗lib,
c
G
F
/
masofaning kvadrati o‗lchamiga ega. Agar
1
c
deb qaralsa
2
5
/
10
M
G
F
ifodaga ega bo‗lamiz, bu yerda
-protonning massasi. Formuladagi
-
neytroning yo‗qolish yoki antineytronning tug‗ilish operatori;
̅
elektronning
tug‗ilish
(pozitronning
yo‗qolish)
operatori,
neytrinoning
yo‗qolish(antineytrinoning tug‗ilish) operatorini ifodalaydi.
̅
kuchsiz nuklon,
̅
kuchsiz lepton toklari deb yuritiladi. Keltirilgan jadvalda kuchli ta‘sirlashuv
ifodasidagi doimiylik
⁄
,
. Jadval va rasmlardan
ko‗rinadiki yadroviy tortishuv kuchlari masofa ortishi bilan elektromagnit
ta‘sirlashuvga qaraganda juda tez kamayadi. Masalan
masofada bu
ta‘sirlashuvlar nisbati
400
3
2
.
10
10
exp
e
D
U
U
mag
el
yadro
ga teng ya‘ni yadroviy ta‘sirlashuv
juda kichik. Bundan tashqari kuchsiz ta‘sirlashuvning kuchli ta‘sirlashuvga nisbatan
taqriban 1000 marta sekinroq kechishini ham esdan chiqarmaslik kerak.
Ta‘sirlashuvlarning yana bir xarakteristikasi sifatida zarralarning muhitdagi erkin
yugirish masofasi qaraladi. Masalan kuchli ta‘sir zarrachasi bo‗lgan adronlarni bir
necha santimetr qalinlikdagi temir qatlamida ushlab qolish mumkin, lekin neytrino
bir necha milliard kilometr qalinlikdagi temir qatlamida birorta atom bilan
to‗qnashmasdan o‗tib ketishi mumkin. Kuchsiz ta‘sirlashuvlarning radiusi barcha
ta‘sirlashuvlar ichida eng kichigi hisoblanadi. Shunga qaramasdan agar og‗ir
zarralarning saqlanish qonuni amal qilmaganda edi 0,001sek ichida koinotdagi barcha
moddalar elektron va neytrinolarga parchalanib ketar edi. Kuchsiz ta‘sirlashuv
gravitatsion ta‘sirdan tashqari barcha ta‘sirlarga nisbatan kichik bo‗lsada, tabiatda
muhim rol o‗ynaydi, quyoshdagi termayadro reaksiyalarining tashkil etuvchi qismi
hisoblanadi. E.Fermi kuchsiz ta‘sirlashuvni ―Agar saqlanish qonunlari asosidagi
|
| |
