76
Nutqi asal kishining mehribon odamizoti ham ko‘p bo‘ladi. 5. Shirin so‘z,
go‘zal til inson dilini qanchalik xushnud etsa, aksincha, achchiq so‘z,
beso‘naqay gap insonni dilini
shunchalik noxush qiladi, dil piyolasini
parchalaydi. 6. Mashq sababli so‘zlash qobiliyatini,
nutq madaniyatini,
notiqlik san’atchiligini odamlar olqishlaydigan saviyada egallash mumkin.
7. Tilda uni nomlovchi suxan bo‘lmasa, bunday so‘zni hamsoya tildan olish
mimkin. Ammo tilda turgan so‘zlar o‘rnida boshqa suxanni qo‘llash
falokatdir.
4-topshiriq
Nyuton halqasi
Shisha plastinkaning yassi sirtiga tegib turgan yassi qavariq,
linzadan
oʻtayotgan yorugʻlikning qaytishi (sinishi) dan hosil boʻlgan interferension
halqasimon yoʻllar. Birinchi marta 1675 yilda I. Nyuton kashf qilgan. Halqalar
diametri kattalashgan sari ularning zichligi ortadi
va halqalar polosasi kengligi,
yaʼni ikki qoʻshni halqa orasidagi masofa kichiklashadi (1-rasm). Nyuton halqasi
maxsus mikroskopda kuzatilgan.
Mikroskop stolida yassi shisha plastinka joylashgan, uning ustiga egriligi
kichik qavariq linza qoʻyilgan. Mikroskopda shisha
plastinka tekisligiga
perpendikulyar yoʻnalishda kuzatish olib boriladi. Manba L dan chiqayotgan
yorugʻlik shisha plastinka tekisligiga perpendikulyar tushishi uchun MM shisha
plastinkani mikroskop oʻqiga 45° burchak ostida qoʻyiladi.
Shunday qilib,
interferension manzara shu shisha plastinkadan kuzatiladi. Plastinka Nyuton
77
halqasini kuzatishga xalaqit bermaydi, chunki undan yеtarli darajada yorug’lik
oʻtadi. Nyuton halqasi sferik va yassi sirtlarning shaklini toʻgʻrilashni tekshirish va
boshqalarda qoʻllaniladi.
Matn yuzasidan savol va topshiriqlar.
1. Matnga savollar tuzing. Uning mazmunini kengaytirib so‘zlab bering.
2. Jahondagi qaysi buyuk olimlarni bilasiz? Ularning hayot yo‘llari haqida
konspekt yozing.
5-topshiriq.
Terminologik lug’atdan foydalanib mutaxassisligingizga oid
kichik atamalar lug’atini tuzing. Ularning ma’nosini izohlang.
