Xarajatlar moddalari Huquqni muhofaza qilish faoliyati (adliyasiz)
Ijtimoiy-madaniy tadbirlar
Davlat boshqaruvi
Xalqaro faoliyat (shu jumladan davlatning tashqi qarziga xizmat ko‘rsatish)
Mudofaa
Uchinchi mezon – byudjet taqchilligini moliyalash usullari. Byudjet taqchilligini
qoplashning uchta asosiy usuli – Markaziy bankning hukumatga kreditlari, tashqi va ichki
qazlardan ekspluatatorlik davlati birinchisini afzal ko‘radi. Bundan tashqari, markaziy bankning
kreditlaridan foydalanish davlatga musodara xususiyatiga ega bo‘lgan «inflyatsiya solig‘i» orqali
daromad olish imkonini beradi. Aksincha, shartnomaviy davlat byudjet taqchilligini
moliyalashning eng kam inflyatsiya usuli – tashqi bozordagi qarzlarni afzal ko‘radi. Ichki
bozordagi qarzlar uzoq muddatli davrda inflyatsiya xavfini tug‘diradi va jamiyat umumiy
farovonligining o‘sishiga to‘sqinlik qiladi, chunki moliyaviy resurslar real sektordan davlat qarz
majburiyatlari bozoriga oqib ketadi.
Byudjet taqchilligini moliyalash usuli MB kreditlari, tashqi kreditlar, qimmatli qog‘ozlar
Xazina maajburiyatlari
5. Korruptsiya muammosi Korruptsiya nazariyasining rivojlanishi davlatning iqtisodiyotdagi roli to‘g‘risidagi
masalaga nisbatan yangicha yondashuvga misol bo‘ladi va shu bilan birga nazariy jihatdan to‘liq
anglab etilmagan tajribadan to‘g‘ridan-to‘g‘ri xulosa qilishning xavfliligini o‘zida namoyon
etadi.
Faqatgina 1970-yillarga kelib korruptsiyaning iqtisodiy muammo ekanligi anglab etildi.
Korruptsiya – bu nafaqat rivojlangan va o‘tish iqtisodiyotiga ega bo‘lgan mamlakatlarning, balki
butun
jahonning
muammosi.
13.1-jadvalda
iqtisodiy
rivojlanish
va
jamiyatning
demokratlashganlik darajasi bo‘yicha mutlaqo turlicha bo‘lgan 50 ta mamlakat bo‘yicha
korruptsiyalanish indeksi keltirilgan.
Korruptsiyalanish indeksi quyidagi qator omillarni baholash usullari yordamida hisoblab
chiqilgan: yuridik qoidalarning ochiq-oydinligi, idoraviy tuzilmalarning etukligi, erkinlashish
darajasi, litsenziyalar olish va ro‘xatdan o‘tkazishning qiyinligi, sud tizimlarining samaradorligi,
byurokratiyaning omilkorlik darajasi, fiskal tizimning samaradorligi va ochiq-oydinligi, bojxona
ishining samaradorligi va h.k. Mamlakatning indeksi (noldan 10 gacha bo‘lgan shkala bo‘yicha)
qanchalik yuqori bo‘lsa, uning korruptsiyalanish darajasi shunchalik past bo‘ladi.
Byurokratik apparatning korruptsiyasiga qarshi kurashish muammosiga turli xalqaro
tashkilotlar, shu jumladan Jahon bankining materiallarida katta e‘tibor qaratiladi. 13.2-rasmda
byurokratiyaga qarshi kurashish va davlat institutlarining qobiliyatini oshirish yuzasidan asosiy
tadbirlar keltirilgan.
Mazkur dasturning asosiy bandlari quyidagilardan iborat:
-
samarali normalar va cheklovlarni qabul qilish;
-
davlat xizmatchilari, shuningdek davlat va xususiy sektor sohasida raqobatni
kuchaytirish;
-
davlatni insonlarga yaqinlashtirish: fuqarolar bilan davlatning o‘zaro hamkorligini
kuchaytirish, fuqarolar fikrlarini hisobga olish;
66
-
byudjetning o‘sishini ichki barqarorlashtiruvchi vositalarini yaratish, masalan, ijro
etuvchi, qonun chiqaruvchi va sud hokimiyatlari, qarorlarni kim belgilashi, qabul qilish va
amalga oshirishi ustidan nazorat qilish.
13.1-jadval
