O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI
“IQTISODIYOT” KAFEDRASI
INSTITUTSIONAL IQTISODIYOT
FANIDAN
O’QUV-USLUBIY MAJMUA
bilim sohasi: 200000 – ijtimoiy soha, iqtisod va huquq
ta‘lim sohasi: 230000 – iqtisod
ta‘lim yo‘nalishi: 5230100 – iqtisodiyot tarmoqlar va sohalar
bo‘yicha
GULISTON – 2020
2
MUNDARIJA
Kirish
I.
O‘quv materiallari
1.1. Ma‘ruza materiallari
1.2. Amaliy mashg‘ulot mavzulari
a) Asosiy matn
b) Topshiriqlar ( misollar, keyslar, testlar)
v) Nazorat savoolari
g) Adabiyotlar ro‘yxati
II. Mustaqil ta‘lim mashg‘ulotlari
III. Glossariy
IV. Ilovalar
4.1. Fan dasturi
4.2. Ishchi o‘quv dasturi
4.3.
Tarqatma materiallar
4.4 Testlar
4.4. Reyting tizimi asosida baholash mezonlari
3
KIRISh
Har qanday jamiyat institutsional muhitini tashkil etuvchi ma‘lum bir institutlar
doirasida faoliyat yuritadi va rivojlanib boradi.
O‘zbekistonda mustaqillikning dastlabki yilidan boshlab beshta tamoyil asosida
bosqichma-bosqich amalga oshirilgan islohotlar jarayonida ijtimoiy-iqtisodiy hayotning barcha
sohalarida o‘zgarishlarga erishildi, iqtisodiyotning yangi xo‘jalik yurituvchi sub‘ektlari –
yirik
aktsiyadorlik jamiyatlari, xolding kompaniyalar va xususiy mulkchilikning turli shakllari barpo
etildi. Shu bilan bir vaqtda ular faoliyat yuritishi shartlarini belgilab beruvchi rasmiy qoidalar
(konstitutsiya, qonunlar, farmonlar va b.) hamda milliy qadriyatlar,
urf-odatlar va boshqa
norasmiy normalarni o‘z ichiga olgan institutsional asoslar yaratildi. Bularning barchasi
jamiyatda mulkchilik, ishlab chiqarish va taqsimot munosabatlarining takomillashuviga, moddiy,
tabiiy va mehnat resurslaridan samarali foydalanishga kuchli ta‘sir ko‘rsatadi.
Shu bois institutsional muhitni faollashtirish, faoliyat ko‘rsatayotgan iqtisodiyotning
rivojlanish qonuniyatlarini bilish, uni modernizatsiya qilish yo‘llarini tanlash va xavf-xatarning
oldini olishning samarali vositasi zarur. Institutsional iqtisodiyot, shubhasiz,
ana shunday
vositalardan biri hisoblanadi.
Mazkur majmua ilg‘or xorijiy tajribani keng o‘rganish, umumlashtirish va undan ta‘lim
va tadqiqotlar jarayonida samarali foydalanish mahsulidir.
Zamonaviy hayotni bugun ilm-ma‘rifat va ta‘limning taraqqiyotisiz tasavvur etib
bo‘lmaydi, insoniyat fan o‘qi atrofida aylanayotgandek go‘yo. Jahonning etakchi davlatlarida
ta‘limni rivojlantirish birinchi galdagi vazifa sifatida belgilanishi ham bejiz emas. Negaki,
mamlakatning kelgusi ravnaqi aynan shu sohada qo‘lga kiritgan yutuqlari bilan chambarchas
bog‘liqdir.
Bugungi kunda universitetlarning ta‘lim berish faoliyati yanada takomillashtirilib,
xalqimizning asrlar davomida shakllangan ilm sari intilish fazilati yana bir bor namoyon
bo‘lmoqda. Yoshlarimiz sog‘lom hamda go‘zal
turmush kechirish, egallagan kasbi bo‘yicha
doimiy ish o‘rniga ega bo‘lish, mas‘uliyatni o‘z zimmasiga olish, insoniy qadr-qimmatini
kamsitishga yo‘l qo‘ymaslik, qisqacha aytganda, komillikka erishish uchun harakat qilyapti va
bu jarayonda ta‘lim olishni eng asosiy shart sifatida ko‘rmoqda.
Mamlakatimizda 2019 yilning oktyabrida O‘zbekiston Respublikasi oliy ta‘lim tizimini
2030 yilgacha rivojlantirish kontseptsiyasi qabul qilindi. Ushbu hujjatga intellektual
taraqqiyotni jadallashtirish, raqobatbardosh kadrlar tayyorlash, ilmiy va innovatsion faoliyatni
samarali tashkil etish hamda xalqaro hamkorlikni
mustahkamlash maqsadida fan, ta‘lim va
ishlab chiqarish integratsiyasini rivojlantirish singari vazifalar asos qilib olindi. Kontseptsiya
mazmuni mamlakatimiz oliy ta‘lim tizimini isloh qilishning ustuvor yo‘nalishlarini aks
ettiradi. Unda oliy o‘quv yurtlarida qamrov darajasini kengaytirish hamda ta‘lim sifatini
oshirish, raqamli texnologiyalar va ta‘lim platformalarini joriy etish, yoshlarni ilmiy faoliyatga
jalb
qilish,
innovatsion
tuzilmalarni
shakllantirish,
ilmiy
tadqiqotlar
natijalarini
tijoratlashtirish, xalqaro e‘tirofga erishish hamda boshqa ko‘plab aniq yo‘nalishlar belgilab
berilgan. Bularning barchasi ta‘lim jarayonini yangi sifat bosqichiga ko‘tarish uchun xizmat
qiladi
1
.
O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. Mirziyoevning 2020 yil 24 yanvaridagi
Murojaatnomasida 2020 yil — Ilm-ma‘rifat va raqamli iqtisodiyotni
rivojlantirish yili deb
e`lon qilindi.
Shavkat Mirziyoyev joriy yilni ana shunday nomlashni taklif etdi, parlamentariylar buni
ma‘qulladi. Ushbu yilda Nukus, Buxoro, Samarqand, Guliston va Urganch shaharlarida IT-
1
O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 8 oktyabrdagi
ПФ-5847-sonli
―O‘zbekiston Respublikasi oliy
ta‘lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish kontseptsiyasini tasdiqlash to`g`risida‖gi farmoni.
4
parklar tashkil etiladi. «Elektron hukumat» tizimining barcha
tashkiliy va institutsional
masalalari hal etiladi.
Shuningdek, qurilish, energetika, qishloq va suv xo‗jaligi, transport, geologiya, kadastr,
sog‗liqni saqlash, ta‘lim arxiv sohalarini to‗liq raqamlashtirish ishlari boshlanadi. Yaqin ikki
yilda barcha qishloq va mahallalar tezkor internet bilan ta‘minlanadi.
«Raqamli O‗zbekiston-2030» dasturi ishlab chiqildi. Ishlarni tizimli tashkil etish uchun
hukumatda bosh vazir o‗rinbosari, vazirlik va idoralarda hamda hokimliklarda esa alohida
o‗rinbosar lavozimlari joriy etiladi.
O‗zbekistonda Kambag‗allikni kamaytirish dasturi ishlab chiqiladi. Hisob-kitoblarga ko‗ra,
mamlakatda kam ta‘minlangan aholi soni 12−15 foizni (4,5−5 mln kishi) tashkil etadi. Oxirgi 2
yil ichida ijtimoiy nafaqa oluvchilar soni 1,3 barobarga ko‗paydi, nafaqalar miqdori 2 barobarga
oshdi.
Lekin kam ta‘minlangan aholiga ijtimoiy nafaqa va moddiy yordam pulini to‗lash yoki ular
miqdorini oshirish orqali ushbu muammo to‗liq yechilmaydi. Shuning uchun Jahon banki,
BMTning Taraqqiyot Dasturi va boshqa xalqaro tashkilotlar bilan birga O‗zbekistonda
Kambag‗allikni kamaytirish dasturi ishlab chiqiladi.
Tadbirkorlikni rivojlantirish bo‗yicha tashabbuslar
Avvalo, soliq islohotini barqaror davom ettirish maqsadida Davlat soliq qo‗mitasi qoshida
Fiskal institut tashkil etiladi. Unda soliqchilar malakasi oshiriladi, yangi bilimlar beriladi. Bo‗sh
turgan yer maydonlari va binolar haqida aniq ma‘lumot beruvchi onlayn platforma ishga tushadi.
To‗lovga qobiliyatsiz korxonalarni sog‗lomlashtirish bo‗yicha yangi tizim ishga tushadi.
«Kichik va o‗rta biznes to‗g‗risida»gi qonun loyihasi tayyorlanadi, bundan tashqari
litsenziyalash va ruxsatnomalar berish tartibida jiddiy o‗zgarish kutilmoqda.
Mirziyoyevning
ta‘kidlashicha, ruxsatnomalar soni 2−3 baravarga kamayishi lozim.
«Yuridik shaxs bo‗lgan tadbirkorlik sub‘ekti a‘zolariga „jinoiy uyushma― degan ayblov
qo‗yib, ularga og‗ir jazo tayinlash kabi allaqachon umrini o‗tab bo‗lgan tartiblarni bekor qilish
vaqti yetdi. Buning oqibatida yuzlab tadbirkorlar qanchadan-qancha aziyat chekib, moddiy zarar
ko‗rayotganlarini inobatga olsak, bu o‗zgarishlarning qanday katta ahamiyatga ega ekani yaqqol
ayon bo‗ladi»
2
.
Islohotlar samaradorligi quyidagi to‗rtta omilga bog‗liq ekani aytildi:
qonun ustuvorligi;
korrupsiyaga qarshi qat‘iy kurash;
institutsional salohiyatni yuksaltirish;
kuchli demokratik institutlarni shakllantirish.
2
O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. Mirziyoevning 2020 yil 24 yanvaridagi Murojaatnomasi. Manba Lex.uz
