|
Yadroviy nurlanishlarning fizik mohiyati
|
| bet | 5/16 | | Sana | 12.01.2024 | | Hajmi | 5,53 Mb. | | #136062 |
Bog'liq Hayotxon kurs ishi (2) 1.2. Yadroviy nurlanishlarning fizik mohiyati
Yadro nurlanishining uch turi mavjud: alfa, beta va gamma nurlari. Alfa zarralari musbat zaryadga ega, beta zarralari manfiy va gamma nurlari neytraldir.
Buni ko'rib chiqish mumkin elektromagnit nurlanish gamma nurlanishiga va rentgen nurlariga. Alfa va beta radiatsiya zarralari ham ajralib chiqadi. Har bir emissiya turi moddaga va ionlanish energiyasiga kirib boradigan vaqtga ega. Biz bilamizki, ushbu turdagi yadroviy nurlanish hayotga turli yo'llar bilan jiddiy zarar etkazishi mumkin. Biz mavjud bo'lgan yadro radiatsiyasining har birini va uning oqibatlarini tahlil qilamiz:
Alfa zarralari
Alfa (a) zarralari yoki alfa nurlari yuqori energiyali ionlashtiruvchi zarracha nurlanishining bir shakli. To'qimalarga kirish qobiliyati deyarli yo'q, chunki ular katta. Ular ikkita proton va ikkita neytrondan iborat bo'lib, ularni kuchli kuchlar ushlab turadilar.
Alfa nurlari elektr zaryadi tufayli moddalar bilan kuchli ta'sir o'tkazadi. Ular material tomonidan osongina so'riladi. Ular faqat bir necha dyuym havoda ucha olishadi. Ular inson terisining eng tashqi qatlamiga singib ketishi mumkin, shuning uchun manba nafas olmasa yoki yutilmasa, ular hayot uchun xavfli emas. Ammo bu holda, zarar boshqa har qanday ionlashtiruvchi nurlanish ta'siridan katta bo'ladi. Yuqori dozalarda radiatsiyaviy zaharlanishning barcha o'ziga xos belgilari paydo bo'ladi.
Beta zarralari
Beta nurlanish - bu ma'lum turdagi radioaktiv yadrolar chiqaradigan ionlashtiruvchi nurlanish shaklidir. Alfa-zarrachalarning o'zaro ta'siri bilan taqqoslaganda, beta-zarrachalar va moddalar o'rtasidagi o'zaro ta'sir odatda o'n baravar katta va o'ndan biriga teng ionlash qobiliyatiga ega. Ular bir necha millimetr alyuminiy bilan to'liq to'sib qo'yilgan.
Gamma zarralari
Gamma nurlari bu radioaktivlik natijasida hosil bo'lgan elektromagnit nurlanishdir. Ular yadroni proton tarkibini o'zgartirmasdan stabillashtiradi. Ular p radiatsiyadan chuqurroq kirib boradilar, ammo ularning ionlash darajasi pastroq.
Qachonki hayajonlangan atom yadrosi gamma nurlanishini chiqarsa, uning massasi va atom raqami o'zgarmaydi. Siz faqat ma'lum miqdordagi energiyani yo'qotasiz. Gamma nurlanishi hujayra yadrolariga jiddiy zarar etkazishi mumkin, shuning uchun u tibbiy asbob-uskunalar va oziq-ovqat mahsulotlarini sterilizatsiya qilish uchun ishlatiladi.
AES - bu elektr energiyasini ishlab chiqarish uchun atom energiyasidan foydalanadigan sanoat ob'ekti. Bu issiqlik elektr stantsiyalari oilasining bir qismidir, ya'ni u elektr energiyasini ishlab chiqarish uchun issiqlikdan foydalanadi. Bu issiqlik uran va plutoniy kabi moddalarning bo'linishidan kelib chiqadi. Atom elektr stantsiyalarining ishlashiga asoslanadi suv bug'lari ta'sirida turbinalarni haydash uchun issiqlikdan foydalanish, ular generatorlarga ulangan. Yadro bo'linishi reaktori - bu bo'linish zanjiri reaktsiyalarini boshlashi, saqlab turishi va boshqarishi mumkin va hosil bo'lgan issiqlikni olib tashlash uchun etarli vositaga ega. Suv bug'ini olish uchun yoqilg'i sifatida uran yoki plutonyum ishlatiladi. Jarayonni besh bosqichda soddalashtirish mumkin:
-Uranning bo'linishi yadroviy reaktorda sodir bo'ladi, bug'langunga qadar suvni isitish uchun ko'p energiya ajratadi.
-Bug 'bug' turbini generatoriga bug 'aylanishi orqali o'rnatiladi.
-U erga, turbinali pichoqlar aylanadi va generatorni bug 'ta'sirida harakatga keltiradi, shu bilan mexanik energiyani elektr energiyasiga aylantiradi.
-Suv bug'lari turbinadan o'tganida, u sovutgichga va suyuqlikka aylanadigan kondensatorga yuboriladi.
-Keyinchalik, suv yana bug` olish uchun tashiladi va shu bilan suv aylanishini yopadi.
-Uranning bo'linishi qoldiqlari zavod ichida, radioaktiv materiallarning maxsus beton havzalarida saqlanadi. Umid qilamanki, ushbu ma'lumotlar yordamida siz yadroviy nurlanish nima va uning xususiyatlari haqida ko'proq bilib olishingiz mumkin.
Ikkala holatda ham to'g'ridan-to'g'ri ionlashtiruvchi nurlanish alfa nurlanish va elektronlardan tashkil topgan beta-parchalanishdir. Boshqa tomondan, bilvosita ionlashtiruvchi nurlanish fotonlar bo'lgan gamma nurlari kabi elektromagnit nurlanishdir. Tabiiy nurlanish manbalari kabi sun'iy nurlanish manbalaridan foydalanilganda yoki ularni yo'q qilishda odatda radioaktiv chiqindilar hosil bo'ladi.
Radioaktiv moddalarning nurlanish barcha tirik organizmlarga kuchli ko’rsatadi. Nurlanishning biologik ob’ektlarni nobud qiluvchi ta’sirining mohiyati hali yetarlicha o’rganilmagan. Gamma nurlanishlar (y -nurlanishlar), bu yadroning o‘z-o‘zidan yuqori energetik sathdan istalgan bir pastki energetik sathga o ‘tganda elektromagnit nurlanishlar kvantini chiqarish hodisasidir. Ravshanki, bunda yadroning A va Z kattaliklari o‘zgarmaydi. Atom elektronlarning octishi natijasida hosil bo‘ladigan rentgen va yorug‘lik nurlari kvantlaridan farqli ravishda, yadro chiqarayotgan fotonlaming nomi у - kvantlar deyiladi. Gamma-kvantlaming nurlanishi, yadro ortiqcha energiyasini chiqarishining asosiy jarayoni hisoblanadi. Bunda shunday shart bajarilishi kerakki, ushbu energiya nuklonlarning bog‘lanish energiyasidan oshmasligi lozim.
Gamma-kvantlar chiqishi bilan sodir bo`ladigan o‘tishlarga radiatsion o‘tishlar deyiladi. Radiatsion o‘tishlar bir karrali, ya’ni yadro birdaniga asosiy holatga o ‘tadi.
|
| |
