Harakatni tashkil etishning maqsad va vazifalari tayanch so’zlar va iboralar

5 
1-bob. YO’L HARAKATINI TASHKIL ETISHNING ASOSIY 
YO’NALISHLARI 
 
1.1. HARAKATNI TASHKIL ETISHNING MAQSAD VA VAZIFALARI 
 
Tayanch so’zlar va iboralar: harakat; qonun; me’yor; transport oqimi; 
xavfsiz harakat. 
Avtomobil yo’llarida harakat tartibsiz ravishda vujudga keladi. Har bir 
haydovchi o’ziga qulay harakat tartibini tanlaydi hamda o’zi tanlagan harakat 
tartibining boshqa harakat qatnashchi-lariga ta’siri bilan hisoblashmaydi. 
Shuningdek, turli rusumli avtomobillarning har xil dinamik sifati harakat tartibiga 
ta’sir qilishi muqarrar. Yo’l harakatida avtomobillarning o’zaro ta’siri harakat 
miqdori qancha ko’p bo’lsa, shuncha orta boradi.
Yo’l harakatini tashkil etish – transport vositalari oqimini maksimal 
darajada yo’lning geometrik o’lcham imkoniyatlaridan foydalanib, uning har xil 
bo’laklarida xavfsiz harakat tartibini va yuqori o’tkazish qobiliyatini ta’minlashga 
qaratilgan tadbirlar tizimidan iborat. Yo’l harakatini tashkil etish tamoyillari 
transport oqimini to’g’ri yo’naltirishga, kerak hollarda ularni tezliklar bo’yicha 
guruhlarga ajratishga, har bir yo’l bo’lagi uchun rastional tezliklarni belgilashga, 
haydovchilarga o’z vaqtida harakat marshruti va yo’l sharoiti to’g’risida axborot 
berishga qaratilgan. 
Harakatni tashkil etishni takomillashtirish progressiv boshqarish (harakatni 
boshqarishning avtomatik tizimi; svetofor ob’ektlarini «yashil to’lqin», «yashil 
ko’cha» tizimi usulida ishlashi; tezlashuvchi – sekinlashuvchi, reversiv, rezerv 
tasmalardan foydalanish, ba’zi bir ko’chalarni bir tomonlama harakatga o’tkazish 
va h.k.) chorrahalarni har xil sathda o’tkazish, shuningdek, transport vositalarining 
harakat marshrutini rastional ravishda tanlash yordamida erishiladi. Yo’l harakatini 
tashkil etishda elektron hisoblash mashinalari (EHM) yordamida avtobus va 
trolleybus, 
shuningdek, 
yalpi 
yuk 
tashuvchi 
avtomobillarning 
optimal 

6 
harakatlanish grafigini to’g’ri tuzish katta ahamiyatga ega. Tig’iz soatlarda 
harakatni tashkil etish maqsadida asosiy magistralning tirband yo’l bo’laklaridagi 
transport oqimining harakatini aylanma yo’llar orqali o’tkazishga intiniladi. 
Harakatlanish tartibini oshirish uchun avtomobil va avtobuslarga ikki tomonlama 
radio aloqa o’rnatiladi. Bu esa harakat o’zgarishini yo’lda nazorat qilish imkonini 
beradi. Yo’l harakatini tashkil etishda quyidagi hujjatlarning ahamiyati kattadir: 
«Yo’l harakati xavfsizligi to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasining qonuni; 
yo’l harakati qoidasi; transport vositalarining konstruktiv xavfsizlik me’yorlari; 
yo’l va ko’chalar uchun qurilish me’yorlari va qoidalari. Shuningdek, harakat 
xavfsizligi bo’yicha soha me’yoriy hujjatlari. 
Avtomobil transportining ishini, haydovchi mehnatini, yo’ldagi transport 
vositalari va piyodalarning harakatini tashkil qilishni bir-biridan farqlash lozim. 
Birinchi ikki masala bilan asosan avtokorxonalar, keyingisi bilan esa yo’l 
xo’jaliklari, yo’l harakati xavfsizligi organlari va hokimiyat vakillari 
shug’ullanadilar.
Yuqoridagilardan kelib chiqib, yo’l harakatini tashkil qilishning asosiy 
maqsadi deb har xil transport vositalarini yuqori tezlik bilan yo’lning turli 
bo’lagidan yilning har qanday ob-havo sharoitlarida xavfsiz o’tkazish tushuniladi. 
Harakatni tashkil etishning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:
– transport vositalarining harakat tartibini belgilash va ta’minlash; 
– avtomobillarning yuqori samaradorlik bilan ishlashini har qanday ob-havo 
sharoitida ta’minlash va eng yaxshi yo’l sharoitlarini vujudga keltirish; 
– harakat xavfsizligini yo’lning har qanday bo’lagida va turli ob-havo 
sharoitlarida ta’minlash; 
– atrof-muhitni bulg’atmaslik; 
– transport vositalarining va yo’l inshootlarining tez ishdan chiqmasligini 
ta’minlash. 
Harakatni tashkil qilish bo’yicha qo’yilgan vazifalarni muvaffaqiyatli 
bajarish uchun turli vazirliklar, korporastiyalar, konsternlar, uyushmalar va 
hokimiyatlar darajasida keng ko’lamli faol ishlar olib borilishi zarur. Harakatni 

7 
tashkil qilishdagi echiladigan masalalar ko’lamiga qarab, ularni uch darajaga 
bo’lish mumkin: 
1.  Davlat ahamiyatidagi daraja. Bu darajada yo’lda harakatlanish qonun va 
me’yorlari tuziladi, «Avtomobil – haydovchi – yo’l – piyoda – muhit» tizimidagi 
elementlarga talab standartlashtiriladi, yo’l tarmog’ining rivojlanish rejalari 
tuziladi, davlat miqyosida avtomobillashtirish ko’lami muvofiqlashtiriladi. 
2.  Vazirliklar darajasi. Bu daraja yo’lovchilarni va yuklarni tashishni 
takomillashtirish va rivojlantirish; transport vositalarini ishlab chiqarish; yo’llarni 
qurish, ta’mirlash; yo’lda yurishni tashkil qilishda ishlatiladigan texnik vositalarni 
ishlab chiqarish; haydovchilarni tayyorlash va yo’l qoidalarini yo’l harakati 
qatnashchilariga targ’ibot qilish masalalari ko’rib chiqiladi. 
3.  Muhandis xizmati darajasi. Bu darajada yo’lda harakatni tashkil qilish 
bo’yicha izlanishlar; yo’lning xavfli bo’laklarida harakatlanish sharoitlarini 
yaxshilash; yo’lning turli bo’laklarida bo’ylama va ko’ndalang ko’rinishni 
yaxshilash; transport vositalarini texnik ko’rikdan o’tkazish; harakatni tashkil 
qilish uchun ishlatiladigan texnik vositalarni tatbiq etish va ishlatish; haydovchilar 
va piyodalarning yo’l harakati qoidalariga rioya qilishlarini nazorat qilib borish 
masalalari hal qilinadi.