-mavzu. Biologik shikastlanish o’chog’ining (bshu) tibbiy-taktik tavsifi

248 
Baktyer iologik (biologik) qurol deganda insonlarni, qishloq xo’jalik 
hayvonlarini 
va 
ekinzorlarni 
zararlash 
uchun 
mo’ljallangan 
patogen 
mikroorganizmlar, ular ishlab chiqaradigan toksinlar va ularni tashuvchi vositalar 
tushuniladi.Bu qurolning xususiyatlari quyidagilar: 
- yuqori potentsial samaradorlik, ya’ni juda kichik dozalarda odamlarni va 
hayvonlarni zararlash qobiliyati; 
- har bir yuqumli kasallik uchun o’ziga xos yashirin (inkubatsion) davrning 
borligi;
- kasallikning bemordan sog’lom kishiga o’tish xususiyati (kontagiozligi);
- davomli ta’sir, ba’zi (spora hosil qiluvchi) mikroorganizmlarning uzoq 
muddatda atrof muhitda saqlanib qolishi (sibir yarasi, qoqshol, gazli gangrena 
sporalari va boshqalar). Ayrim sporalar bir necha yil davomida yyer da, ba’zi 
patogen mikroorganizmlar uzoq vaqt davomida kasallik tarqatuvchilar 
organizmida saqlanadi. Masalan, o’latni chaqiruvchi mikroorganizm burga 
organizmida butun umri davomida (bir yilgacha) saqlanadi. Ku – lixoradkani 
qo’zg’atuvchi mikroorganizm kanada kasallik paydo qilish xususiyatini (virulentlik) 
taxminan 1300 kun davomida pasaytirmay yashashi mumkin. Kanali entsefalit 
virusi, nafaqat kana organizmida yashaydi, balkim uning nasliga ham o’tadi (tuxmi 
orqali-transovarial); 
- topish qiyinligi – maxsus asboblar yo’qligi bilan ifodalanadi. Agar 
radioaktiv va zaharlovchi moddalarni miqdoriy va sifatli aniqlash uchun radiatsion 
va kimyoviy razvedka asboblari bo’lsa, baktyer ial vositalarini topish va kasallik 
qo’zg’atuvchilar turini aniqlovchi shunga o’xshash asboblar yo’q. Buning uchun 
sinama olish, uni laborotoriyaga yetkazish va tekshirish zarur. Sinamani klassik 
metodda tekshirish ko’p vaqtni oladi, buning uchun maxsus anjom-uskunalar va 
tayyorlangan mutaxassislar bo’lishi ber kitiladi. Hozirgi vaqtda ishlab chiqarilgan 
ekspres 
usullar 
(masalan, 
lyuminetsent 
mikroskopiya 
usuli) 
tekshirish 
boshlanishdan 2-6 soat o’tgandan so’ng nisbiy javob ber adi. 

249 
- tanlovli (maqsadli) ta’sir ko’rsatish – inson, hayvonlar va o’simliklar uchun 
xavfli bo’lgan yuqumli kasalliklar qo’zgatuvchilar turlarining ko’pligi va ularni 
tanlash imkoniyati mavjudligi bilan bog’liq. Masalan, dushman tomonidan faqat 
o’simlik kasalligini (fitoftoroz), hayvonlar kasalligini (yirik shoxli hayvonlar 
o’lati), odamlar va hayvonlar kasalligi chaqiruvchi mikroorganizmlarni (chin 
chechak, vabo va boshqalar) qo’llashni tanlash. Dushman o’limga olib keluvchi 
kasallik qo’zg’atuvchilarini (o’lat, chin chechak) yoki odamlarni vaqtinchalik 
safdan chaqiruvchi kasallik chiqaruvchi mikroorganizmlarni (tularemiya va 
boshqalarni) qo’llashi mumkin. 
- kuchli psihologik (ruhiy) ta’sir - amyer ika avtorlarining fikricha, hattoki 
xavfli bo’lmagan kasallik ko’zg’atuvchilari qo’llanilganligi haqqidagi ma’lumot 
ham odamlarni vahimaga soladi. 
- baktyer iologik (biologik) qurolni ishlab chiqarish
, 
kimiyoviy, ayniqsa 
yadroviy qurolga nisbatan arzonligi. 
Bundan tashqari bu qurolning harakter li xususiyatlariga quyidagilarni 
kiritish kerak:
- 
biologik 
agentlarning 
xilma-xilligi, 
bir 
necha 
xil 
infeksiya 
qo’zg’atuvchilarni bir vaqtda qo’llash imkoniyati;
- nospetsifik (xos emas) kasallik tashuvchilarni qo’llash; 
- zamonaviy profilaktik va davolash vositalariga chidamli yuqumli kasallik 
qo’zgatuvchi shtamlarini va dezinseksiya vositalariga chidamli kasallik 
tashuvchilar turlarini yaratish. 
Epidemik xavfliligiga asosan baktyer ial va virus agentlari uch guruhga 
bo’linadi: 
- yuqori kontagiozli,
- kam kontagiozli 
- kontagiozsiz kasallik qo’zg’atuvchilari.

250 
Zararlanish o’chog’ining epidemiologik xossalari, demakki, epidemiyaga 
qarshi tadbirlar harakter i, kasallik yuqqan aholini joylashtirish tartibi kasallik 
qo’zg’atuvchisining qaysi guruhga kirishiga bog’liqdir. Va nihoyat, qo’llanilgan 
kasallik qo’zg’atuvchisining turi karantin yoki obsyer vatsiya (kuzatish) 
tadbirlarining umumiy sistemasini va ularni bekor qilish muddatlarini belgilaydi. 
Harbiy davrda epidemiya chaqirish maqsadida kontagiozli yoki yuqori 
kontagiozli kasalliklar qo’zg’atuvchilarini qo’llanish ehtimoli ko’proq bo’ladi. 
Tabiiy sharoitlarda epidemik jarayon faqat bir vaqtning o’zida
quyidagi uch omil mavjud bo’lgandagina rivojlanishi mumkin: 1) infeksiya 
manbai; 2) kasallik o’tish mexanizmi; 3) kasallik yuqishiga moyil aholi. 
Bu bog’liqni bilish epidemiya bilan kurashish usullarini belgilashga imkon 
ber adi. Bu kurashish usullarida muhim o’rinni quyidagilar egallaydi: 
- kasallik qo’zg’atuvchilari va tashuvchilarini yo’qotish maqsadida 
dezinfeksiya, dezinseksiya, dyer atizatsiya, sanitariya
ishlovini o’tkazish; 
- oziq-ovqatlarni va suvni baktyer ial vositalardan himoyalash tadbirlari; 
- kasallik yuqishi ehtimolini (o’tish mexanizmini) bartaraf etish maqsadida 
shaxsiy va jamoa gigiyenasi qoidalariga rioya etish hamda shaxsiy himoya 
vositalaridan foydalanish; 
- qo’llanilgan qo’zg’atuvchiga nisbatan organizmning qarshiligini oshirish 
maqsadida aholi o’rtasida zudlik bilan nospetsifik (xos emas) va spetsifik (xos) 
profilaktikani o’tkazish. 
Shuni hisobga olish kerakki, dushman tomonidan baktyer iologik (biologik) 
qurollarning turli usullarda qo’llanilishi epidemiyaga qarshi tadbirlarni 
qiyinlashtiradi. Baktyer ial qurol quyidagi usullarda qo’llanilishi mumkin: 
1) baktyer ial ayer ozollar yaratish; 
2) kasallik yuqtirilgan tashuvchilarni qo’llash (hashoratlar va boshqalar) 
3) buzg’unchilik (divyer siya). 

251 
Baktyer iologik (biologik) qurolni ayer ozol usulida qo’llash o’ta xavfli 
hisoblanadi 
(bu 
usulda 
odatdagi 
sharoitda 
tarqalmaydigan 
ko’p 
turli 
qo’zg’atuvchilarni qo’llash munkin, odamlar orasida bir vaqtning o’zida ommaviy 
og’ir kechuvchi kasallikni chaqirishi mumkin). 
O’tirib qolgan mikroorganizmlar tuproqni, suv manbaalarini, texnikani, 
inshootlarni, oziq-ovqat mahsulotlarini va boshqa predmetlarni zararlaydi, bu aholini 
qo’shimcha zararlanishiga manbaa bo’lishi mumkin. Chidamli ko’zg’atuvchilar 
qo’llanishi ikkilamchi ayer ozol zararlanish o’chog’i hosil bo’lishiga va yuqumli 
kasalliklarning ikkilamchi ko’tarilishiga olib keladi. 
Patogen mikroorganizmlarning ayer ozol sharoitda tarqalishida epidemik 
jarayoning rivojlanish xususiyati nafaqat bir vaqtnig o’zida ko’p sonli aholining 
zararlanishi bilan, balki qisqa muddatli yashirin (inkubatsion) davr (1,5- 0,2 sutka) 
o’tishidan so’ng ham ko’p sonli aholining kasal bo’lishi bilan harakter lanadi. Bu 
esa epidemik jarayonning yuqori tempda rivojlanishini ta’minlaydi. 
Ko’pgina infeksiyalarning tarqalishiga ayer ozol yo’li bilan zararlanish 
tabiiy hisoblanmaydi, bu klinik-epidemiologik ko’rinishni o’zgartiradi va o’z 
vaqtida tashhis qo’yishni, bu esa o’z navbatida profilaktika va davolash vositalarni 
ko’llashni qiyinlashtiradi. Bularning hammasi epidemiyaga qarshi himoya va 
baktyer iologik (biologik) zararlanish o’choqlarini lokalizatsiya qilish (yakkalash) 
va tugatish tadbirlarini tashqi llashtirish xususiyatlarini belgilaydi. 

Download 5,44 Mb.