Fotonafas olish. Kalvining suv oTIari xujayrasida ishlashni
boshlaganida xromatogramada paydo boTgan dog glikol birimasi deb
103
belgilangan bu 6.19 rasmida to‘liq ko‘rsatilgan. GlikolyatKalvin siklini
bir bo‘lagi xisoblanmaganida rubisko katalizlagan reaksiya maxsuloti
xisoblanadi. Rubisko RuBP ga birikan S 0 2 ni katilizlash xususiyati
aniqlangandan 20 yil o‘tib Rubisko RuBP ga birikan 0 2 ni xam
katalizlab fosfoglikolat ishiab chiqara olishi aniqlandi bu 6.22 rasmda
ko4rsatilgan. Stromada joylashgan ferment tomonidan fosfoglikolate
keyinchalik glikolatga aylanadi. Glikolat xloroplasta ishiab chiqariladi
va peroksisiomaga o 4tkaziladi va oxir oqibat S 0 2 ishiab chiqarishga
olib keladi bu quyidagi rasmda ko4rsatilgan 6.23. CHunki u 0 2ni yutib
S 0 2 ni chiqarishni o 4z ichiga oladi va bu turdagi reaksiyalar foto nafas
olish deb ataladi. Bu xodisani yaxshiroq tushunish uchun o ‘simliklar
fiziologiyasini muxim jixatini ko‘rib chiqish lozim. O 'sim liklar
to‘qnash kelayotgan muomolardan biri bu issiq va quruq iqlimda
teshikchalar orqali suvni yoqotish. Bu teshikchalar barg ogizchalari
deb atalib bargning ustki qismida joylashgan bo'ladi (Rasm 6.2).
Ogizchalar orqali suv yoqotilishiga qarmasdan ular barglarga S 0 2
kelib tushushi uchun kanalami taxminlab beradi. Iqlim issiq va
quruq bo4lganida S3 zsimliklar barg ogizchalarini yopadi va bu qurub
qolishni oldini oladi. Biroq barg ogizchalarini yopib quyilishi gaz
almashinuviga to‘sqinlik qiladi bunda barg ichidagi SO, konsentratsiya
pasayadi 0 2 ni konsentratsiyasi esa oshadi. Agar 0 2 ni konsentratsiyasi
S02 knsentratsiyasiga nisabatan baland bo4Isa fotonafas olish qiyin
muommoga aylanadi. Tozalangan Rubiskoni fermentativ faoligini
ko4radigon bo4lsak ferment S 0 2ni 0 2ni ustidan substrat sifatida
ma’lum miqdorda avzalika ega. Bu nsibiy kamchilikning sababi 4ich
bir SO, yoki 0 2 fermentning faol qismi bilan birikmaydi. Fennent
enediol formasini oluvchi RuBP bilan birikadi (Rasm 6.22). Bu RuBP
formasiga S 0 2 yoki Oz tomonidan xujum qilinishi mumkin. Fotonafas
olish Rubiskoning katalitik xususiyatlari natijasi xisoblanadi.
O'simliklami S 0 2n i] darajasi yuqori bo4lganyopiq m uxitao4stiradigon
yuo4lsak ular yana o 4sa oladi. Taxmin qilinishicha oxirgi yuz yilikda
atmosferada S 0 2 ni darajasi oshganligi xosilning xozirgi vaqtda 10%
oshganligi maxsul xisoblanidilar. SHuningdek S 0 2 konsentratsiyasini
atmosferada oshib ketganligi global issishga m a’su! xisoblanadi.
Xattoki Yerdagi ozgina xaroratning oshishi glaobal sharoitga sezilarli
1
Gerald Karp. Cell and Molecular Biology. USA, 2013, «Wiley».286-288 p. 104
