Bo‘Iinish duki mikronaychalari

Sentriolyar sikl. 
Hujayra sikli davomida sentriolalaming faolligi 
o‘zgarib turadi. Mitoz vaqtida hujayra markazlarida ikkitadan 
diplosomalar joylashib, ularning biri ona ikkinchisi qiz sentriol. Qiz 
sentriol uchi ona sentriolga qaragan boMadi. Ona sentriol mitozning 
hamma fazasida maxsus ingichka fibrillalar zonasi bilan -fibriollyar 
galo bilan o ‘ralgan boMadi. Bu galodan mikronaychalar chiqadi. 
Qiz sentriolda galo ham mikronaychalar ham boMmaydi. BoMinish 
dukini hosil qilishda asosan ona sentrioladan chiqqan mikronaychalar 
ishtirok etadi. Yangi mikronaychalar sentriolalaming o ‘zidan emas, 
ulaming galo qismidan o'sib chiqadi. Sentriolalar bu mikronaychalami 
polimerizatsiyasida ishtirok etadi.
Telofazani oxirida boMinish dukining buzilishi kuzatiladi. Ikkita 
sentriol o‘zaro perpendikulyarligini y o ‘qotib bir-biridan biroz uzoqla- 
shadi. Ona sentriola atrofida mikronaychalar kuzatilmaydi. Interfaza 
davrida ona sentriol atrofida satellit deb ataluvchi o‘sim talar hosil 
boMib, ulardan mikronaychalar o ‘sa boshlaydi. Bular sitoplazma mi- 
kronaychalaridir. Mikronaychalar o‘sgan sari sentrioladan uzoqlashib 
u bilan aloqasi uziladi, uning o ‘m ida yana yangilari hosil boMadi, 
eskilari parchalanadi. Shunday qilib hujayrada mikronaychalarning 
hosil boMish konveyri yuzaga keladi.
Hujayraning keyingi boMinishiga tayyorgarchilik ko‘rganda ik- 
kala endi ona sentriolalar atrofida satellitlar y o 4qolib fibrillyar galo- 
lar paydo boMadi va ikkala sentriolalar atrofida mikronaychalar o ‘sa 
boshlaydi.
BoMinmayotgan hujayralarda sentriolalar sitoplazma mikro- 
naychalarini va kiprikchalar mikronaychalarini hosil qiladi.
Hujayradagi tuzilmalaming joylashgan joyi shunchaki tasodif- 
dan kelib chiqmaydi. Hujayra arxitektori va dizayneri - sentriolalar. 
Ular hosil qilgan mikronaychalar bo‘ylab poyezd relsda yurgandek 
k o ‘pgina modda va tuzilmalar, xromosomalar harakat qiladi. Harakat 
qiluvchi bir hujayralilarda ham bu xususiyatni sentriolalar hosil qil­
gan mikronaychalar bajaradi.
Diplosomadagi qiz sentriolada birinchi boMinishda hali mikro­
naychalari bo‘lmaydi, uning mikronaychalari faqat hujayraning ik- 
kinchi boMinishida hosil boMadi. Ona sentriol uni qoMidan ushlab 
kerakli joyga olib borishi kerak. Chunki shunday qilmasa ona sentriol 
bilan qiz sentriol orasida aloqa uzilib, hujayradagi buzilishlarga olib
116

keladi. Sababi, qiz sentriol mustaqil ravishda kerakli joyini topa ol- 
maydi.
M a’lumki, sentriolalar yadro bilan bog‘liq bo‘lmasa xromosoma- 
larni qayerga olib borishni bilmas edi. Organoidlaming hujayradagi 
joyini sutemizuvchilarda yadro belgilaydi. Xlamidomonada suv o ‘tida 
aksincha, sentriolalar yadroga qaysi organoidni qayerga joylashtirish 
haqida “buyruq” beradi.

Download 5,62 Mb.