Sentriolyar sikl.
Hujayra sikli davomida
sentriolalaming faolligi
o‘zgarib turadi. Mitoz vaqtida hujayra markazlarida ikkitadan
diplosomalar joylashib, ularning biri ona ikkinchisi qiz sentriol. Qiz
sentriol uchi ona sentriolga qaragan boMadi. Ona sentriol mitozning
hamma fazasida maxsus ingichka fibrillalar zonasi bilan -fibriollyar
galo bilan o ‘ralgan boMadi. Bu galodan mikronaychalar chiqadi.
Qiz sentriolda galo ham mikronaychalar ham boMmaydi. BoMinish
dukini hosil qilishda asosan ona sentrioladan
chiqqan mikronaychalar
ishtirok etadi. Yangi mikronaychalar sentriolalaming o ‘zidan emas,
ulaming galo qismidan o'sib chiqadi. Sentriolalar bu mikronaychalami
polimerizatsiyasida ishtirok etadi.
Telofazani oxirida boMinish dukining buzilishi kuzatiladi. Ikkita
sentriol o‘zaro perpendikulyarligini y o ‘qotib bir-biridan biroz uzoqla-
shadi. Ona sentriola atrofida mikronaychalar kuzatilmaydi. Interfaza
davrida ona sentriol atrofida satellit deb ataluvchi o‘sim talar hosil
boMib, ulardan mikronaychalar o ‘sa boshlaydi.
Bular sitoplazma mi-
kronaychalaridir. Mikronaychalar o‘sgan sari sentrioladan uzoqlashib
u bilan aloqasi uziladi, uning o ‘m ida yana yangilari hosil boMadi,
eskilari parchalanadi. Shunday qilib hujayrada mikronaychalarning
hosil boMish konveyri yuzaga keladi.
Hujayraning keyingi boMinishiga tayyorgarchilik ko‘rganda ik-
kala endi ona sentriolalar atrofida satellitlar y o 4qolib fibrillyar galo-
lar paydo boMadi va ikkala sentriolalar atrofida mikronaychalar o ‘sa
boshlaydi.
BoMinmayotgan hujayralarda sentriolalar
sitoplazma mikro-
naychalarini va kiprikchalar mikronaychalarini hosil qiladi.
Hujayradagi tuzilmalaming joylashgan joyi shunchaki tasodif-
dan kelib chiqmaydi. Hujayra arxitektori va dizayneri - sentriolalar.
Ular hosil qilgan mikronaychalar bo‘ylab poyezd relsda yurgandek
k o ‘pgina modda va tuzilmalar, xromosomalar harakat qiladi. Harakat
qiluvchi bir hujayralilarda ham bu xususiyatni sentriolalar hosil qil
gan mikronaychalar bajaradi.
Diplosomadagi qiz sentriolada birinchi boMinishda hali mikro
naychalari bo‘lmaydi, uning mikronaychalari faqat hujayraning ik-
kinchi boMinishida hosil boMadi. Ona
sentriol uni qoMidan ushlab
kerakli joyga olib borishi kerak. Chunki shunday qilmasa ona sentriol
bilan qiz sentriol orasida aloqa uzilib, hujayradagi buzilishlarga olib
116
keladi. Sababi, qiz sentriol mustaqil ravishda kerakli joyini topa ol-
maydi.
M a’lumki, sentriolalar yadro bilan bog‘liq bo‘lmasa xromosoma-
larni qayerga olib borishni bilmas edi. Organoidlaming hujayradagi
joyini sutemizuvchilarda yadro belgilaydi. Xlamidomonada suv o ‘tida
aksincha, sentriolalar yadroga qaysi organoidni
qayerga joylashtirish
haqida “buyruq” beradi.
