183
lyilda o csimlik hujay-
ralarida va Teodor Shvann tomonidan
1838
yilda hayvon hujayral-
arida topilgan.
Yadro sitoplazma bilan doimiy o ‘zaro munosabatda bo4lib, u bi
lan birga hayotiy jarayonlarda ishtirok etadi. Yadrosiz hujayralarning
asosiy hayotiy faoliyati to‘xtaydi. Yadrodan mahrum bo'lgan amyoba
oziqlanishi mumkin, ammo uni hazm qilolmay tezda nobud boMadi.
Yadrosiz hujayralarning boMinishi to'xtaydi. Masalan, bir hujay
rali suv o ‘ti atsetabulyariya
(Acetabularia penicullus)
ko‘ndalang ke-
silganda, yadrosiz soyabon qismi halok boMadi.
Yadro ju d a murakkab faoliyatlami bajaradi; yadro hujayraning
eng zarur qismi boMib, barcha hayotiy jarayonlam i boshqaradi; yadro
irsiy belgilam ing nasldan- naslga berilishida va hujayrada oqsilni
moddalar sintezlanishida asosiy rol o‘ynaydi.
126
Yadro va uning tarkibiy qism lari hujayraning interfaza holatida
o ‘rganiladi. Yadro umumiy tuzilishga ega bo‘lsa ham - ular kat-
taligi, shakli ham da ichki tuzilm alarining rivojlanishi, ko‘rinishiga
k o‘ra farqlanadi. K o‘pincha hujayralam ing yadrosi yum aloq, tux-
umsimon shakllarda b o cladi. Yadroning shakli hujayraning shak-
Iiga mos b o ‘ladi, faqat ba’zi hujayralarda noto‘g‘ri shaklda ham
b o ‘lishi mumkin. Sharsim on, kubsimon, k o‘p qirrali hujayralarda
yadro yum aloq shaklga ega. Prizm atik, silindrsimon hujayralarda
yadro uzun eilipssim on, yassi hujayrada esa duksimon bo‘ladi.
N oto‘g ‘ri shakldagi yadrolarga b a’zi bir leykositlam ing yadrosi
misol bo ‘ladi.
Yadro hujayrada asosan bitta (bir yadroli hujayrada) yoki ikkita
(ikki yadroli hujayrada) bo‘ladi. Masalan, infuzoriya tufelkasida ik
kita yadro, y a’ni katta yadro (makronukleus) va kichik yadro (mi-
kronukleus) bo‘ladi. K o‘p yadroli hujayralar yoki simplastlar ham
mavjuddir. Masalan, karnaychi degan inluzoriyaning yadrosi tasbeh-
simon, qizil ko‘mikdagi hujayralarda uzuksimon, leykositlarda kolba-
simon segmentlangan bo‘ladi.
Yadroning o ‘lchami, kattaligi turlicha bo*lib, 4 mkm dan (sper-
matozoid) 40 mkm gacha (tuxum hujayra ) bo‘ladi. Yadro o ‘lchami
sitoplazma oMchamiga ko‘pincha to‘g ‘ri proporsional. Yadro va sito-
plazmaning hajm nisbati yadro-plazma nisbati deb ataladi.
Yadroning hujayrada joy lash ishi har xil bo‘lib, hujayraning faoli-
yati va shakliga bogMiq bo‘ladi(19rasm).
Differsiatsiyalashmagan (maxsus vazifani bajarishga o‘tmagan)
hujayralarda yadro geometrik markazda joylashadi.
Hayvon va odam laming bez hujayralarida yadro hujayralaming
bazal qismida joylashib, apikal qismi secret mahsuloti bilan band
bo‘ladi.
127
|
