Sentriolaningko‘payishjarayoni
112
Sentriolalar mitoxondriya va plastidalar singari o ‘z-o‘zini redup-
likatsiyalovchi (hosiiqiluvchi) tuzilmalargakiradi(17rasm).
Taxmin qilinishicha, sentiolalar bo‘linish dukiiplarini hosil
bo‘lishini regulyatsiyalaydi. Lekin, sentriolalari bo‘lmagan hujay
ralarda ham bo‘linish duki hosil bo‘ladi. Shunday qilib, sentriola
lar mikronaychalar hosil boMishi datubulinoq silipolimerizasiyatsida
tashkilotchilik vazifasini bajaradi.
Mitoz vaqtida onasentriola faollashib uni o‘rab turgan sentros
feradamikronaychalar hosil b o‘ladi, sentriolaningmikronaychalari bu
jarayonda ishtirok etmaydi.
Sentriolaning boshqa vazifasi bazal tanachalar ko‘rinishida kip
rikcha va xivchinlami hosil qilishida ishtirok etishi.
3.
Bazaltanacha, kiprikcha, xivchin. Turli organizmlaming hujay-
ralari harakat a ’zolariga -xivchin va kiprikchalarga ega. Sitoplazma
da kiprikcha va xivchinlar asosida mayda granula-bazal tanachalami
ko‘rish mumkin.
Kiprikcha sitoplazmaning uzun silindrsimon o‘simtasi bo‘Iib,
tashqi tomondan plazmatik membrana bilan o ‘ralgan. 0 ‘simta ichida
aksonema joylashib mikronaychalardan tuzilgan bo‘ladi.
Bazal tanacha tuzilishi jihatidan sentriolga o ‘xshash bo‘lib, mi-
kronaychalaming 9 ta tripletidan, dastachalar, vtulka(silindrcha) va
naylardan tuzilgan. K o‘pincha kiprikchalar asosida ikkita bazal tana
cha yotadi.
Kiprikcha tashqi tomondan plazmatik membranadan va ichi ak-
sonemadan tashkil topgan. Aksonema tashqi devorini hosil qilishda
mikronaychalarning 9 ta dupleti ishtirok etadi. Periferik dupletlar-
dan tashqari aksonemaning markazida yana ikkita mikronaychalar
joylashadi(18rasm). Kiprikcha mikronaychalari tizimini (9x2)+2 (sen-
triolaniki (9x3)+0 edi) deb ifodalanadi. Dupletlarda 13 subbirlikdan
tuzilgan A va 11 subbirlikdan tuzilgan В mikronaychalar farqlanadi.
A mikronaychadan В mikronaychaga dastachasi chiqqan bo‘ladi.
A mikronaychadan markazga qarab bog4amcha chiqqan boMib, u
markazdagi mikronaychalami o‘rab turgan tuzilmaga yo‘nalgan.
Bazal tanacha va aksonema bir-biri bilan bog‘langan boTib, bazal
tanacha tripletining A va В mikronaychalari o ‘z davomini aksonema
dupletidagi A va В mikronaychalarda topadi.
113
|
