Actinni-biriktiradigan oqsiliar

Figure 9.64
rasm. Hujayra ichidagi aktin toMdiruvchilarini ikki 
turdagi tuzilmasi. Keyinchalik bo'lim da tasvirlangani kabi hujay­
ralar substrat bo‘ylab harakatlanib har xil jarayonlarni amalga os­
hiradi. Bu harakatlanuvchi fibroblastning asosiy uchining elec­
tron mikrografiyasi aktin filamentlarini (to‘ldiruvchilarini) yuqori 
zichligini k o ‘rsatmoqda.Bu to‘ldiruvchilar ikkita aniq o'qlar ichiga 
yig'ilganligi nazarda tutilgan: bir biriga parallel joylashgan toldiru- 
vchilaming to ‘plamlari va qarama - qarshi birikkan, to ‘ldiruvchilar 
turli yo‘nalishlarda joylashgan o ‘qlar.
Bu oqsillar aktin toMdiruvchilarni joyidagi yig'ilishiga yoki tar- 
qalishiga ulaming tirik xususiyatlariga, ularni bir biri bilan va hujayra 
organlari bilan munosabatiga tasir qiladi. lOOdan ortiq turli ko‘p sonli 
oilalarga tegishli boMgan aktinni biriktiradigan oqsillar turli hujayra 
turlaridan ajratib olindi. Aktinni biriktiradigan oqsillarni hujayradagi 
taxminiy vazifalari asosida bir necha toifaga ajratish mumkin:(9.65 
rasm)
1 Nukleotin oqsillar. 
Birinchi bosqichda aktin toMdiruvchisini 
shakllantiradigan eng sokin qadam — nukleotinlash bo4lib u polimer 
shakllanishi uchun kamida ikki yoki uchta aktin monomerlarini te­
gishli hududda birlashishini talab qiladi. Bu aktin molekulalari uchun 
mustaqil amalga oshadigan eng noqulay jarayon. A w al takidlangan- 
dek aktin to ‘ldiruvchisini shakllanishi monomerlar qo‘shilishi mum­
kin bo‘lgan urug' yoki yadroning mavjudligi bilan tezlashtiriladi. 
(9.47a rasm) Aktin to‘ldiruvchilami nukleotinlanishini taminlaydigan 
bir necha oqsillar aniqlangan.
Eng yaxshi o‘rganishlar Arp 2/3 majmuasi bo‘lib u ikkita “aktinga 
aloqador oqsil” yani aktinlar bilan ahamiyatli ketma-ketlik gomologi- 
yasi bir xil ammo “haqiqiy” aktin deb tan olinmagan oqsillardan 
iborat. Majmua faollashtirilgan zahoti ikkita Arp aktin monomerlari 
q o‘shilishi mumkin boclgan shablon shaklini oladi xuddi shu tarzda y- 
tubulin mikrotubulin nukleotidlanish uchun shablon vazifasini o‘taydi. 
(9.20c rasm). 378 sahifada keltirilganidek Arp 2/3 majmuasi qisqa 
tarmoqlangan aktin to ‘ldiruvchilarining naychalarini ishlab chiqaradi. 
Nukleotidlanadigan oqsillaming boshqa bir oilasi 
form inlar
bo‘lib ular 
tarmoqlanmagan shu jumladan muhim yopishqoqlik qobilyatiga ega 
bo‘Igan (248bet) va bo‘linadigan hujayralami parchalanadigan halqa- 
larida uchraydigan to cldiruvchilami ishlab chiqaradi (14.2 bo‘lim).
120

А ф 2/3 yangi shakllangan toMdiruvchini o ‘tkir uchida tursa, 
forminlar yangi birliklar o ‘sha tomonda bo‘lsa ham tikanli uchi bi­
lan tiqiladi. Shunday qilib forminlar nafaqat aktin to‘ldiruvchilarni 
yaratadi, balki ular yaratishga yordam bergan to ‘ldiruvchilarni keskin 
uzayishini ham taminlaydi.

Download 5,62 Mb.