|
INDIA INTERNATIONAL SCIENTIFIC ONLINE CONFERENCEBog'liq Tursunov Mirzo MaxmudovichINDIA INTERNATIONAL SCIENTIFIC ONLINE CONFERENCE
THE THEORY OF RECENT SCIENTIFIC RESEARCH IN THE FIELD OF PEDAGOGY
76
qiyinchiliklarga ega. Ular quyidagilar: Monologik bir kishi tomonidan bajariladi. U rejali
bo
ʼ
ladi. U qisman tayyorlangan bo
ʼ
ladi. U mantiqiy bog
ʼ
langan. U bir kontekt, mant
asosida olib boriladi. Unga sharoit ta
ʼ
sir qiladi. Uslub ta
ʼ
sir qiladi. Monologik nutq
ta
ʼ
sirchan, his-hayajonli, kimgadir, nimagadir qaratilgan bo
ʼ
ladi. E.I.Passov monologni: ―1)
davomli, 2) mantiqiy, ketma-ketlikda, mazmunan tugallangan bo
ʼ
ladi‖, deydi. G.V.Rogova,
M.Ya.Demyanenko monolog nutqqa o
ʼ
rgatishni 3 bosqichga bo
ʼ
lsalar, S.F.Shatilov 2
bosqich mavjud deydi. J.Jalolov, O
ʼ
. Hoshimov va boshqalar metodlar 3 ta bosqichni
ko
ʼ
rsatadi. 1 – bosqich. Tayyorlovchi bosqichi. MN.ni o
ʼ
rgatish uchun kerakli til
materiallarini, strukturalarini, nutq namunalarini tanlash, o
ʼ
rgatish, tayyor monologlarni
yodlatish kabi mashqlar o
ʼ
rgatiladi. 2 – bosqish. O
ʼ
rganilgan til materiallari, nutq
namunalari, vositalar, tayanchlar asosida kichik monologlar tuzishga o
ʼ
rgatish bosqichi. 3 –
bosqich. Erkin monolog tuzish, monologni rivojlantirish bosqichi. Dialogni nutq (DN)
gapirishning bir shakli bo
ʼ
lib, 1 tadan ortiq so
ʼ
zlovchi tomonidan bajariladi. DN ning ham
o
ʼ
ziga xos xususiyatlari, qiyinchiliklari bor. Ular quyidanilar: Dialog tezda javob (reaktsiya)
qilish zaruriyatdir. Dialog faqatgina savol – javobdan iborat emas. Har bir so
ʼ
zlovchi o
ʼ
z
maqsadini ko
ʼ
zlaydi. Dialogda qatnashuvchilar bir-birining sharoitlarini, vaziyatlarini
bilgan taqdirda dialog davom etadi. Dialogda qatnashuvchilar oldindan tilning mazmunini
bilishlari qiyin. Dialogda qatnashuvchilardan biri unga yetakchilik qilishi zarur. Dialogda
gap qistirish, luqma tashlash (repleka), vosita, sharoit muhim o
ʼ
rin tutadi. Gap qistirish
luqma tashlash lingvistik adabiyotlarda dialogning birligi deb qabul qilinadi. Dialog
o
ʼ
rgatishning 3 bosqichga bo
ʼ
lish mumkin. (G.V.Rogova ham shu fikrda).
27
1–bosqich.
Tayyorlovchi bosqich. Dialog uchun til materiallarini, vositalarining, eng kerakli
luqmalarini tanlash va ularni tuzishni o
ʼ
rgatish. 2 – bosqich. Namuna asosida dialoglar
tuzishni o
ʼ
rgatish. 3–bosqich. Mustaqil dialog tuzish bosqichi, dialogni rivojlantirish
bosqichi. Hozirgi metodikada dialogni 2 yo
ʼ
l bilan o
ʼ
rgatilishi ma
ʼ
lum: deduktiv
(umumiydan xususiyga yo
ʼ
nalgan) va induktiv (xususiydan umumiyga). Deduktiv usulda
dialogning yaxlit namunasiga suyanib ish ko
ʼ
riladi. Namuna dilog birliklari majmui sifatida
avvalo tinglab tushunishga beriladi, so
ʼ
ngra u yod olinadi, keyinchalik leksik o
ʼ
zgarishlar
qilib, qismga-qism ishlab chiqiladi. Biroq bunda o
ʼ
quvchi til materiallarini nutqda mustaqil
qo
ʼ
llashga o
ʼ
rganmaydi, yodlashga o
ʼ
rganib qoladi. Induktiv usullar dialogni kichik
birliklaridan boshlab mustaqil fikr yuritish mashq qilinadi. Bunda ham qolib namunadan
foydalanish taqiqlanmaydi, lekin yodlash uchun emas, unga taqlid qilish maqsad qilib
qo
ʼ
yiladi. Hozirgi davrda gapirishni o
ʼ
rgatishda monologdan boshlash kerakmi yoki
dialogdan degan masala bahsga sabab bo
ʼ
lyapti. Ba
ʼ
zi metodistlar dialogdan boshlab kerak
desalar, ba
ʼ
zi monologdan boshlash kerak deydi. Hozirgi paytda ikkala shaklni-dialog,
monologni bir vaqtning o
ʼ
zida o
ʼ
rgatish maqsadga muvofiqdir. Lekin monolog bir oz
ilgarilashi mumkin. Har qanday faoliyatni o
ʼ
rgatish paytida mashq markaziy o
ʼ
rnini
egallaydi. Tayyorlovchi va nutq mashqlari gapirish ko
ʼ
nikma va malakasini shakllantirish,
rivojlantirish va takomillashtirish vazifalarini o
ʼ
taydi. Tayyorlov deganda, gapirishning
27
Xan S. Jo’rayev L. Inogamova A. Kids’ English. Toshkent, 2014
|
| |
