2.7. Sulfat kislota ishlab chiqarishda issiqlikdan foydalanish
Ma’lumki, sulfat kislota ishlab chiqarishda ajraladigan issiqlik umumiy
miqdorining 52-65% oltingugurtli xomashyoni kuydirishga sarflanadi.
Bu issiqlikdan foydalanish uchun qozon-utilizatorlari ishlatiladi. Sulfat
kislota ishlab chiqarishda, asosan, majburiy suv aylantiruvchi suv quvurli qozonlar
ishlatiladi. Shunday qilib QQ pechlarida yonish reaksiyasi issiqlikdan foydalanish
hisobiga 1 t yongan FeS
2
dan 1,5 m gacha bug’ olinadi.
Kolchedanni kuydirishdan olinadigan SO
2
oksidlanishida ajraladigan issiqlik
kontakt apparatining birinchi qatlamiga sovuq gazni isitish uchun ishlatiladi.
Nasadkali minoralarda SO
3
absorbsiyasi jarayonida katta miqdordagi
ajraladigan issiqlik yuviladigan kislota bilan olib ketiladi, so'ngra u sovitgichlarda
sovitiladi. SO, absorbsiyasi jarayonining adiabatik xarakteri nasadkali minorada
jarayon kechishida issiqlikni chetga olib ketishi mumkin emasligi tufayli oqib
chiqayotgan oleum va kislota temperaturasini 60-70°C darajada ushlab turish uchun
yuvishga berilayotgan kislota miqdorini o‘zgartirish bilan amalga oshirilib. issiqlik
balansi bilan aniqlanadi.
Barbotaj tipidagi absorberlarni ishlatish absorbsiya jarayoni issiqligini
kislota qatlamida joylashgan sovitgichlarda ishlatish mumkin.
24
3. TEXNOLOGIK JARAYONNI AVTOMATLASHTIRISHNING
FUNKSIONAL SXEMASI
3.1. Avtomatlashtirish funksional sxemasi va uning bayoni
Texnologik jarayonidagi avtomatlashtirishni quyidagicha nazorat va rostlash
tizimlarigan tasniflash mumkin:
1. Rostlash tizimlari:
a. Absorber (II) ning quyi qismidagi sathni suyuqlik sarfi bo’yicha rostlash.
b. Absorber (III) ning quyi qismidagi sathni suyuqlik sarfi bo’yicha rostlash.
2. Nazorat qilish va signallash tizimlari:
a. Sovutgichdan kirish va chiqishdagi haroratni nazorat qilish tizimi;
b. Absorbsion kolonnaning quyi, o’rta va yuqori qismlaridagi haroratni
nazorat qilish;
c. Bisulfit minorasiga uzatiluvchi mahsulotning bosimini nazorat qilish
tizimi;
d. Rezervuarlardagi sathni nazorat qilish tizimi;
3. Nasos elektr yuritmasini boshqarish tizim.
Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish tizimlarini loyihalash bir va ikki
bosqichda bajariladi. Ikki bosqichli loyihalashda texnikaviy loyiha (TL) tuzilib,
ikkinchi bosqichda ishchi chizmalar (ICH) yaratiladi. Bir bosqichli loyihalashda
ikkala bosqich birlashtirilgan bo‘lib, buni texnik ishchi loyiha (TIL) deyiladi. Bir
bosqichli loyihalash ancha qulaydir. Bu holda sodda ob’yektlarning avtomatlashgan
tizimlari loyihalarini tuzish va murakkab bo‘lmagan tipaviy loyihalarni joriy etish
yoki iqtisodiy jihatdan tejamli individual loyihalarni qayta ishlatish maqsadga
muvofiq hisoblanadi.
Texnologik
jarayonlarning
avtomatlashtirish
tizimlarini
hisoblash
mashinalarini ishlatib loyihalashtirishda, shuningdek, yangi o‘zlashtirilmagan, yoki
juda murakkab texnologiyali ishlab chiqarish, yoxud yangi uskunalar ishlatilgan
ob’yektlarni
avtomatlashtirishda
yuqorida
ko‘rsatilgan
loyihalashtirish
bosqichlaridan avval ilmiy – tekshirish yoki tajriba – konstruktorlik ishlari amalga
oshiriladi, ularning natijalaridan esa loyiha tuzishda foydalaniladi.
Texnikaviy loyihani yaratish jarayonida avtomatlashtirish tizimlarining hajmi,
tuzish asoslari va ularni amalga oshiruvchi texnikaviy vositalarning komplekslarini
tanlashni asoslab berish, shuningdek, avtomatlashtirish tizimlarining smeta
narxlarini aniqlash lozim. Bundan tashqari, texnikaviy loyiha bosqichlarida
texnologik jarayonlar va asosiy texnologik uskunalarning avtomatlashtirish
shartlariga muvofiqlik masalalari ko‘riladi va lozim topilsa, avtomatlashtirishga mos
sharoit yaratish maqsadida ularni modernizasiyalash yoki qayta qurish uchun
tadbirlar ko‘riladi.
Ishchi chizmalarni yaratishda shchit va pultlarni tayyorlash, avtomatlashtirish
vositalari va asboblarini tanlash hamda buyurtma, shuningdek, qurilish va montaj
ishlarini amalga oshirish uchun yetarli bo‘lgan texnikaviy loyihaning vazifalari
aniqlanadi va detallashtiriladi. Avtomatlashtirish tizimlari ishchi chizmalarining
hajmi va tarkibi qurilish va montaj ishlarini zamonaviy usullarda amalga oshirish
imkonini berishi va montaj maydonidan tashqarida tayyorlangan bloklardan
foydalanishni qamrab olishi lozim.
Texnik loyihada quyidagi hujjatlar ishlab chiqiladi: texnologik jarayonlarni
avtomatlashtirish sxemalari, shchitlar, pultlar va HT vositalarini joylashtirish
rejalari; avtomatlashtirish asboblari va vositalari, HT vositalari, shchitlar, pultlar,
elektroapparaturalar, montaj qilish buyumlari va boshqalarning buyurtma hujjatlari,
tushuntirish xati.
Ishchi chizmalarni bajarish bosqichida qarorlar aniqlashtiriladi. Bu bosqichda
nazorat, avtomatik rostlash, boshqarish, signalizatsiya va manbaning prinsipial
elektr va pnevmatik sxemalari ishlab chiqiladi; shchit va pultlarning umumiy
ko‘rinishlari; shchit va pultlarning montaj qilish sxemalari; tashqi elektr va quvurli
o‘tkazgichlarning sxemalari; asboblarning, avtomatlashtirish vositalarining, HT
vositalarining, elektroapparaturaning, shchitlar va pultlarning, kabellar va
o‘tkazgichlarning, montaj qilish materiallari va buyumlarning buyurtma
spetsifikasiyalari ishlab chiqiladi.
26
Absorbsion kolonnalardan chiqgan suyuq sulfat kislotaning uzatilishini
ta’minlovchi nasoslarning elektr yuritmasini boshqarish uchun SIRIUS rusumli
yuritgich qo’llanilib, uning shitda joylashgan pereklyuchateliga bog’langan.
Pereklyuchatel signal lampaga ulangan bo’lib, nasos ish rejimini masofadan
kuzatish imkonini beradi.
Qurilmalardagi haroratlarni SITRANS TR elektr qarshilik termometrida
o’lchab(poz 1-1 2-1), harorat qiymati ko’rsatiladi.
Sulfat kislota mahsuloti yig’iladigan rezervuardagi sathni nazorat qilish va
signallash uchun unga sig’imli sath o’lchagich Pointek CLS 200 o’rnatilgan.
Bisulfat minorasiga uzatiluvchi mahsulot bosimini o’lchash va signallash
uchun quvurga Sitrans Z Compact shkalasiz elektr chiqish signaliga ega bo’lgan
asbobda o’lchanib 4-20 mA chiqish signalida bosimning qiymatini ko’rsatuvchi
shkalali asbobga uzatiladi. Bosim kritik bosim chegarasiga yetganda HL3 signal
lampasi orqali signallanadi.
|
