American Megatrends (AMI)
;
2.
Award Software
;
3.
Phoenix Technologies
.
BIOSturiga qarab, uning ko`rinishi ham o`zgarib boradi, uning turidan tashqari bir necha versiyalari ham
mavjud, bu versiyalar ham yangilanib borishi lozim.
Award Software
tomonidan ishlab chiqilgan
BIOS
dasturlari eng ommalashgan turi
Bundan tashqari,
Everest
,
Sandra
,
siw
kabi utilitalar orqali ham kompyuteringizga o`rnatilgan BIOS
haqida ma’lumot olishingiz mumkin bo`ladi.
Foydalanuvchi dastur va apparat qismlarini farqlay olmaydi. Buni yuqori darajadagi komponentlar
sistemasi orqali tushuntirish mumkin. To`liq ma’lumotni bizga BIOS tushunchasi beradi. Doimiy xotira
kompyuter vositalarini tekshirish, operatsion sistema (OS, misol uchun Windows) ni yuklanishini amalga
oshirish va kompyuter qurilmalariga xizmat ko`rsatuvchi ichki (baza) funksiyalarini bajaradi. Bu
funksiyalarning asosiy qismini kiritish-chiqarish xizmatidagi dasturlar tashkil yetgani uchun mazkur
dasturni BIOS (Basic Input Output System yoki bazali kiritish-chikarish sistemasi) deyiladi. BIOS da
shuningdek kompyuter konfiguratsiyasini sozlovchi SETUP dasturi ham joylashgan bo`ladi. Bu dastur
qurilmalarning ba’zi bir xarakteristikalarini o`rnatish (videokontroller, qattik disk va disk yurituvchi
qurilma, undan tashqari parollar o`rnatish va boshqalar) ga xizmat qiladi. Bu dastur ishlashini,
kompyuterni har safar yuklashda va qayta yuklashlarda ko`rish mumkin.
BIOS dastur va apparat qismlari sistemasi o`rtasida «oraliq qatlamni» hosil qiladi. Ko`pchilik
foydalanuvchilar BIOS ostida drayver uskunalarini tushunishadi.
Kiritish – chiqarish sistemasi – bu BIOS ning kombinatsiyasi, shuningdek yuklanadigan drayverlar
tuzilishi sistemali platadagi mikrosxemada saqlanuvchi BIOS ning bir qismi firvare - deb ataladi.
Operatsion sistema modullari o`z navbatida BIOS ning kengaytirilgan modulli hisoblanadi va shu
orqali apparat ta’minotiga murojat qiladi. Bu aloqa drayver dastur ko`rinishida bo`lib, har bir operatsion
sistema (DOS, Windows 9X, Windows NT, Windows 2000/OS/2, Linux) o`z drayveriga ega bo`ladi.
BIOS ga turli qurilmalar o`rnatilganda, standart interfeysni operatsion sistemalarga ta’minlaydi.
BIOS ning CMOS dan farqi: BIOS dan tashqari CMOS apparat vositalarini boshqarish bo`limi
(ichida joylashgan) mavjud bo`lib, tizim platalariga CMOS xotira dastur ta’minoti yozilgan. BIOS yoki
ROM BIOS nomli mikrosxema mavjud. Bu mikrosxemaga sistemani boshlang`ich yuklash va qurilma
drayverlari mavjud bo`ladi. Bundan tashqari test protsedurasi va tizim konfiguratsiyasi bo`ladi. Bu
parametrlarni saqlovchi va batariyadan zaryadlovchi CMOS xotira ba’zi hollarda NV RAM deb ataladi.
Shunday qilib, BIOS bir yoki bir nechta mikrosxemalarga dastur yuklovchilarini saqlaydi. Bu dasturlar
kompyuter ishga tayyor bo`lgandan toki ishni tugatgunga qadar bajariladi. Bular ko`p hollarda BIOS PS
tipidagi kompyuterlarda ham asosiy funksiyani bajaradi. BIOS, qatiy aytganda, operatsion tizimning
emas, balki shaxsiy kompyuterning kompanenti hisoblanadi, negaki shaxsiy kompyuterda ishlatiladigan
8
operatsion tizim o`zgartirilganda ham BIOS o`zgarmaydi (DEQQ da joylashganligi uchun). BIOS
quyidagi vazifalarni bajaradi:
-
kompyuterni initsiallashtirish, ya’ni mashina tok manbaiga ulaganda, uning barcha elementlarini
boshlang`ich holatga keltirish;
-
testdan o`tkazish, ya’ni kompyuterda yaxlitlikni, apparatura va dasturli resurslarning ishga
layoqatliligini tekshirish (protsessor, xotira, drayverlar va boshqalar);
-
operatsion tizimni o`rnatish, ya’ni tizimli diskdan OT yuklovchisini o`qish;
-
xizmat ko`rsatish jarayonlarini va tashqi qurilmalar bilan amallarni bajaruvchi quyi darajali
dasturli va apparatli uzilishlarni qayta ishlash;
-
shaxsiy kompyuterning standart kiritish-chiqarish qurilmalarini boshqarish. Shaxsiy
kompyuterning tashqi qurilmalarini boshqarish drayverlar deb ataluvchi maxsus dasturlar yordamida
amalga oshiriladi.
BIOS ning umumiy ko`rinishi.
Yuqorida, ta’kidlanganidek BIOS apparat ta’minoti va operatsion sistema orqasida interfeysni
ta’minlaydi.
BIOS mikrosxemada joylashgan bo`lib, diskga ko`chiriladi. Sistemali BIOS drayverlarning asosiy
qismlarini (klaviatura, diskovod, qattiq disk, parallel portlar va h.k.) kompyuterning boshlang`ich ishi uchun
saqlaydi. Yangi qurilmalar o`rnatilgan vaqtda, ularning ish faoliyati BIOSga kiritilmagan bo`ladi. Bunday
qurilmalar kompyuter ish vaqtida sezilmaydi, shuning uchun kerakli drayverlar diskdan o`rnatiladi. Bu ovoz
adapteri, skaner, printer singari qurilmalariga ta’luqli. Lekin ba’zi uskunalar kompyuter ishi uchun zarur.
Masalan: Ma’lumotni ekranda paydo bo`lishi uchun video adapterni ishlatish kerak. Hozirda ko`p turdagi
videoadapterlar mavjud. Ularning hammasini sistemali BIOSga kiritib bo`lmaydi. Bunday vaqtda kerakli
drayverlar BIOS mikrosxemasiga maxsus disklar yordamida o`rnatiladi va operatsion sistema yuklanish
davomida uni yuklaydi.
Bunday ish tartibi yangi modellardagi qurilmalarda BIOS ni yangilashdan saqlaydi.
Shaxsiy BIOS qoidaga ko`ra quyidagi platalarda o`rnatiladi:
Video adapter – doim shaxsiy BIOS mikrosxemasiga ega.
SCSI -adapter - bu BIOS barcha SCSI qo`llaydi. Diskdan qo`shimcha drayverlarni to`plovchi CD-
ROM, skaner ZIP lar uchun yozib olish kerak.
Tarmoq adapteri – qurilmalarning boshlang`ich ishi va disksiz markazlarini normal funksiyasi.
IDE disklar yoki disk yurituvchilar - sistema ishida yordamchi funksiyani bajaradi.
Barcha tizim platalarda mikrosxema ko`rinishida, BIOS yoki ROM BIOS deb ataluvchi dastur
ta’minoti kiritilgan. Mazkur tur xotirani ko`pincha ROM (Read Only Memory, ya’ni faqat o`qishga
mo`ljallangan xotira) yoki DXQ (doimiy xotira qurilmasi) deb yuritiladi.
Bu mikrosxemada boshlang`ich yuklash dasturlari va drayverlar jamlangan. Unda shuningdek POST
jarayoni jamlangan, bundan tashqari konfiguratsiya ma’lumotlari kiritiladi. Barcha parametrlar CMOS –
xotirada yozilgan bo`lib, batareya yordamida zaryadlanadi. Bu CMOS – xotirani ba’zida NVRAM (Non
Volatile RAM) deb atashadi.
Shunday qilib BIOS da bir nechta mikrosxemalarda saqlanadigan dastur to`plami mavjud. Bu dasturlar
kompyuter ish vaqtida operatsion sistema yuklanmasdan oldin bajariladi. BIOS odatda kompyuterda RS –ga
oid 4 ta vazifani bajaradi:
Post
– o`z-o`zini testdan o`tkazish: protsessor, xotira, videoadapter, disk kontrolleri, diskovod,
klaviaturani ishiga tayyorlaydi.
BIOS parametrlari dasturini o`rnatish (Setup BIOS) – bu dastur kerakli klavish bosilganda ishga
tushadi. Eski kompyuterlarda bu dastur uchun disk kerak.
Sistemali boshlang`ich yuklovchisi - diskli qurilmalarda bosh yuklovchi sektorni izlaydi.
9
BIOS – drayverlar to`plami. Dos yoki Windows da himoya uchun faqat BIOS drayverlari ishlatiladi.
Barcha zaruriy qurilmalarni o`rnatilgandan so`ng operatsion tizimda ulardan foydalanish imkoniyati
tug`iladi. Masalan, multimedia texnologiyasi.
Multimedia foydalanuvchiga fantastik dunyoni (virtual haqiqiy) yaratishda juda ajoyib imkoniyatlarni
yaratib beradi, bunda foydalanuvchi chekkadagi sust kuzatuvchi rolini bajarmasdan, balki u yerda avj
olayotgan xodisalarda faol ishtirok etadi; shu bilan birga muloqat foydalanuvchi uchun odatlangan tilda -
birinchi navbatda tovushli va videoobrazlar tilida bo`lib o`tadi.
|
