|
Axborotni taqdim etish tizimining rivojlanishi
|
| bet | 36/87 | | Sana | 22.01.2024 | | Hajmi | 184,87 Kb. | | #143131 |
Bog'liq Informatsion texnologiyalar-fayllar.orgAxborotni taqdim etish tizimining rivojlanishi. Aytish mumkinki, axborot
texnologiyasi bir necha million yillar avval odamzod o‘rtasida ilk bor o‘zaro
muloqotga kirishish usullari (turli tovushlar chiqarish, imo-ishora, xatti-
harakatlar qilish) paydo bo‘lishi bilan birga yuzaga kelgan deb aytish mumkin.
Bunda axborot almashinuvi faqat yakka shaxslar o‘rtasidagina amalga
oshirilgan. Nutq paydo bo‘lishi bilan birga (taxminan 100 ming yil oldin)
odamlar miyasida axborot to‘planishi imkoniyati yuzaga keldi.
Keyingi bosqichda, ya’ni yozuvning paydo bo‘lishi (5—6 ming yil avval)
insoniyatning umumiy, jamoa xotirasining yuzaga kelishiga sabab bo‘ldi.
71
Aynan yozuvning paydo bo‘lishi axborotni to‘plash, uzatish, qayta ishlash,
saqlash va yetkazish kabi to‘liq jarayonni amalga oshirishga imkoniyat yaratib
berdi. Bu imkoniyat tufayli axborot moddiy tashuvchilarda qayd etila boshlandi.
Axborot tizimi va texnologiyasining keyingi taraqqiyoti asosan
kommunikatsiya vositalari bilan bog‘liq.
Kommunikasiya tizimining rivojlanishi. Axborot
texnologiyasining
rivojlanishi axborotni taqdim etish tizimidan tashqari, axborot kommunikatsiya
vositalarini takomillashtirish bilan bog‘liq edi. Ular axborotning nomoddiy
tashuvchisi, ya’ni nutq paydo bo‘lgandan so‘ng yuzaga kelgan. Buni axborot
texnologiyasining rivojlanishi tarixidagi ilk «portlash» deb baholash mumkin
edi. Taraqqiyotning keyingi fazasi — qog‘oz kashf qilingunga qadar
axborotning moddiy tashuvchi vositalari o‘zgarib bordi. Ya’ni, so‘zlarni toshga
o‘yib yozish orqali birinchi marta axborotni ko‘z bilan ko‘rib qabul qilish
imkoniyati yuzaga keldi. Eramizdan avvalgi to‘rtinchi ming yillikda avvaliga
loydan, so‘ng yog‘ochdan yasalgan taxtakachlarga yozishga o‘tildi va bu
axborot-kommunikatsiyalarga dinamik mazmun kasb etdi. Papirusning kashf
etilishi axborot tashish vositasining hajmini oshirdi va unga bo‘yoq qo‘llash
imkoniyati mavjudligi bois ahamiyati ham oshib bordi. Pergamentning paydo
bo‘lishi (eramizdan avvalgi III asr) bilan esa yangi axborot «portlashi» ro‘y
berdi: axborotning eng maqbul tashuvchisi — kitob yuzaga keldi (IV asr).
Axborot texnologiyasining qog‘oz fazasi V asrdan boshlanadi. Bu paytda
qog‘oz (II asrda Xitoyda kashf etilgan) Yevropa mamlakatlarining sanoat ishlab
chiqarish obyektiga aylangan edi. Shundan keyingi davr axborot texnologiyasi
rivojlanishida katta rol o‘ynadi. Shundan so‘ng savdo va hunarmandchilik
rivojlangach shahar pochtasi, XV asrdan boshlab esa xususiy pochta (G‘arbiy
Yevropa), XVI—XVII asrlarda markaziy qirollik pochtasi (Fransiya, Shvesiya,
Angliya va boshqalar) yuzaga keldi. Ushbu barqaror kommunikatsiya tufayli
axborot faoliyatiga yanada ko‘proq odamlar jalb etilmoqda va u yirikroq
mintaqalarni qamrab olmoqda.
72
Germaniyada kitob chop etilishining kashf etilishi (XV asr o‘rtasida)
axborot texnologiyasi rivojlanishi jarayonida kashfiyot bo‘ldi. Bu hol unga
ommaviylik olib keldi. Mohiyatan bu tabiatshunoslikda ilmiy-texnik
taraqqiyotining yangi bosqichi bo‘lib qoldi. Ilmiy-texnik atamaning paydo
bo‘lishi axborot texnologiyasida sifat o‘zgarishini, ko‘p nusxada kitob, jurnal,
gazeta, geografik xarita, texnik chizmalarning chop etilishi esa miqdor
o‘zgarishini kelti-rib chiqardi.
XIX asr oxiridagi texnik inqilob bilan bog‘liq axborot texnologiyasi
rivojlanishidagi yangi bosqich barqaror xalqaro kommunikatsiya shakli sifatida
pochta aloqasining yuzaga kelishi bilan izohlanadi. Ayni davrda fotografiya
(1879 y.), telegraf (1832 y.), telefon (1876 y.), radio (1895 y.) kashf qilingan
edi. Axborot texnologiyasi rivojlanishida foydalanuvchi uchun qulay shaklda
axborotni olish, saqlash va tezda uzatishning umumjahon tizimini yaratish davri
yuzaga keldi. Bu esa axborotni texnik, ijtimoiy va iqtisodiy taraqqiyotning
harakatlanuvchi kuchiga aylantirdi hamda zamonaviy texnik inqilob bosqichida
uning yetakchilik kuchini belgilab berdi. Natijada uzoq yillar davomida
jamiyatda juda katta hajmda axborot to‘planib qolishi va undan oqilona
foydalana olmaslik masalasini hal etish imkoniyati yuzaga keldi.
Axborot ham mazmun, ham miqdor jihatidan insoniyat iste’mol qiladigan
eng qimmatli mahsulotlardan biriga aylandi. Axborot inqilobining taraqqiyoti
XX asr ikkinchi yarmida yangi bosqichga keldi. Bu davrda axborot
texnologiyasi rivojlanib qog‘oz o‘rnini texnik vositalar egalladi. Endi axborotni
uzatish (elektromagnit to‘lqinlar yordamida) tezligi og‘zaki nutqqa nisbatan
million marta ortib ketdi.
Intuitsiya (ekspert tizimi) ishlab chiqarish kuchiga aylandi, sun’iy intellekt
esa texnik taraqqiyotning sifat jihatidan yangi vazifalarini hal etish imkoniyatini
yuzaga keltirdi. Mashinaviy dinamik axborot tizimining alohida ahamiyati
jamiyat hayotida eng oldingi rejaga yanada zamonaviy EHM va u bilan bog‘liq
texnologiyalarni yaratish muammosini qo‘ydi. Insonlar o‘rtasida (endilikda
73
inson va mashina o‘rtasida) o‘zaro axborot harakati mexanizmining rivojlanish
tarixi axborot texnologiyasini barcha ilm sohalari rivojlanishining yagona
integratsiya tizimi sifatida tushunishga asos beradi.
|
| |
