|
Informatsion texnologiyalar
|
| bet | 38/87 | | Sana | 22.01.2024 | | Hajmi | 184,87 Kb. | | #143131 |
Bog'liq Informatsion texnologiyalar-fayllar.org3. EKSPERT TIZIMLARI
Zamonaviy jamiyatda tobora o‘sib borayotgan axborot oqimi, axborot
texnologiyalarining turli-tumanligi, kompyuterda yechiladigan masalalarning
murakkablashuvi ushbu texnologiyalardan foydalanuvchining oldiga bir qator
vazifalarni qo‘ydi. Kerakli variantlarni tanlash va qaror qabul qilish ishlarini
insondan EHMga o‘tkazish masalasi yuzaga keladi. Bu vazifani yechish
yo‘llaridan biri — bu ekspert tizimlarini yaratish va foydalanish sanaladi.
Ekspert o‘zidan kelib chiqib sharoitni tahlil etadi va nisbatan foydali axborotni
aniqlab oladi, chorasiz yo‘llardan voz kechgan holda qaror qabul qilishning eng
maqbul yo‘llarini vujudga keltiradi.
Ekspert tizimida ma’lum bir predmet sohasini ifodalaydigan bilimlar
bazasidan foydalaniladi.
Ekspert tizimi — bu ayrim mavzu sohalarida bilimlarni to‘plash va
qo‘llash, uyushtirish usullari hamda vositalari majmuidir. Ekspert tizimi
mutaxassislarning yuqori sifatli tajribasiga suyangan holda qarorni tanlash
chog‘ida muqobil variantlar ko‘pligi uchun yanada yuqori samaraga erishadi.
76
Strategiyani tuzish paytida yangi omillarni baholab, ularning ta’sirini tahlil
etadi.
Ekspert tizimlari sun’iy intellektdan foydalanishga asoslangan.
Sun’iy intellekt deganda aqliy xatti-harakatlarga nisbatan kompyuter
tizimining qobiliyati tushuniladi. Ko‘pincha bunda inson fikrlashi bilan bog‘liq
qobiliyat anglanadi.
Ekspert tizimlarini axborot tizimlari sinfi sifatida ko‘rib chiqish mumkin. U
foydalanuvchining roziligidan qat’iy nazar ma’lumotlarni tahlil va tahrir eta
oluvchi, qarorni tahlil etib qabul qiladigan, tahliliy-tasnifiy vazifalarni bajara
oladigan ma’lumotlar va bilimlar bazasiga ega. Jumladan, ekspert tizimlari
keladigan axborotlarni guruhlarga bo‘lib tashlay oladi, xulosa chiqaradi,
identifikatsiyalaydi, tashxis qo‘yadi, bashoratlashga o‘rgatadi, sharhlab beradi
va hokazo.
Ekspert tizimining boshqa axborot tizimlaridan afzalliklari quyidagicha:
• yaqin davrlargacha EHMda yechish qiyin yoki umuman yechib
bo‘lmaydigan deb sanaluvchi murakkab masalalarning yangi sinfini yechish,
optimallashtirish va (yoki) bahosini olish imkoniyati;
• dasturchi bo‘lmagan foydalanuvchiga (eng oxiridagi foydalanuvchilar) o‘z
tilida suhbat yuritish va kompyuterdan samarali foydalanish uchun axborotni
vizualizatsiyalash usullarini qo‘llash imkoniyatini ta’minlash;
• yanada ishonchli va malakali xulosa chiqarish yoki qaror qabul qilish
uchun ekspert tizimini mustaqil o‘rganish, bilimlardan foydalanish qoidalari,
ma’lumotlar, bilimlarning to‘planishi;
• foydalanuvchi axborot yo‘qligi tufayli yoki axborotning haddan ziyod
rang-barangligi, yoki hatto kompyuter yordamida ham odatdagi qarorni qabul
qilishning cho‘zilib ketilishi tufayli yecha olmaydigan savollar yoki
muammolarni hal etish;
77
• takomillashgan
asboblar
va
ushbu
tizimdagi
foydalanuvchi
mutaxassisning shaxsiy tajribasidan foydalanish hisobiga yakka tartibdagi
ixtisoslashgan ekspert tizimlarini yaratish imkoniyati;
• ekspert tizimining asosi qaror qabul qilish jarayonini shakllantirish
maqsadida tuzilgan bilimlar majmui (bilimlar bazasi) sanaladi.
Bilimlar bazasi — bu ayrim predmet sohalari murakkab vazifalar yechimini
topish uchun tahlil va xulosalarni yuzaga keltiruvchi model, qoida, omillar
(ma’lumotlar) majmuidir.
Axborot ta’minotining alohida yaxlit strukturasi ko‘rinishida yaqqol ko‘zga
tashlangan va tashkil etilgan predmet sohasi haqidagi bilim boshqa bilim
turlaridan, masalan, umumiy bilimdan ajratib turadi. Bilimlar bazasi asosiy
ekspert tizimi sanaladi. Bilimlar fikrlash va vazifalarni hal etish usuliga imkon
beruvchi aniq ko‘rinishda ifodalanadi va qaror qabul qilishni soddalashtirishga
ko‘maklashadi. Ekspert tizimining asosligini ta’minlovchi bilimlar bazasi
tashkilotning bo‘linmalaridagi mutaxassislar bilimini, tajribasini o‘zida
mujassamlashtiradi va institutsional bilimlarni (ixtisoslashganlar majmuini,
yangilanayotgan strategiyalar, qarorlar uslublari) ifodalaydi.
Bilim va qoidalarni turli aspektlarda ko‘rib chiqish mumkin:
• chuqur va yuzaki;
• sifat va miqdoriy;
• taxminiy (noaniq) va aniq;
• muayyan va umumiy;
• tavsifiy va ko‘rsatma (yo‘l-yo‘riq) beruvchi.
• Foydalanuvchilar bilim bazasini samarali boshqaruv qarorlarini olish
uchun qo‘llashlari mumkin.
|
| |
