Nazorat savollari
.
1.Tokzor tuprogiga kanday ishlov beriladi.
2. Tokzorni oziklantirish ima.
3. Tokzorni sugorish usullari
4. Yosh tokzorlarga ishlov berishning asosiy xususiyatlari.
5. Yosh tokzorlarda o’gitlash va sug’orishning o’rni
113
9-MAVZU. UZUM HOSILINI TERISH, TASHISH,
QURITISH VA SAQLASH.
Reja
1.
Uzumni pishish davrida terish tartibi
2.
Uzumni tashish, quritish usullari
3.
Uzumni saqlash texnikasi
Tayanch iboralar:
Hosilni pishishi, yig‘ish, saqlash texnologiyasi, quritish usuli
9.1 Uzum hosilini terish va tashish.
Buxoro viloyati tuproq-iqlim
sharoitida uzum hosilini talofatsiz yig‘ishtirib olishda avvalam bor, uni
pishishidan oldin chamalash, ya’ni hosil bashoratiga binoan uni
yig‘ishtirish rejasini tuzish, hosilni yig‘ib olish, quritish va saqlashga
zarur asbob-uskunalar, quritgichlar, quritish uchun tayyorlanagan
maydon, transport vositalari, qishga saqlash uchun vaqtinchalik va
doimiy sovutgichli omborlarni tayyorlash, xuddi shunday agrotexnik
chora-tadbirlarni o‘tqazilish uchun ilmiy asoslangan tavsiyalardan
foydalanish maqsadga muvofiq bo‘ladi.
11-Jadval
Buxoro viloyati tumanlarida ekishga tavsiya qilingan uzum navlari
T/r
Navning nomi
Tumanlar
1
Aleatiko
Viloyatdagi barcha tumanlarda
2
Qora janjal
3
Kattaqo‘rg‘on
4
Kishmish Xishray
5
Magarachskiy
6
Sultoni
7
Surxak kitabskiy
8
Pushti toyfi
9
Risling
10
Rkatsiteli
11
Saperavi
12
Oq husayni
13
Nimrang
14
Venger muskati
15
Qora kishmish
114
16
Oq kishmish
17
Sug‘diyona
18
Bayan-shirey
19
Go‘zal qora
20
Pushti parkent
21
Perlit
22
Rizamat
23
Ertaki Shreder
Bundan taqari, uzum mevasini tashish va saqlaydigan idish
qutilari, kerakli uzum mevasini qirqib oluvchi maxsus tok va boshqa
qaychilarni shay qilib qo‘yish va quritish maydonchalarini tayyorlash
kerak bo‘ladi. Uzum mahsulotlarini qishda saqlash uchun omborlarni
tayyorlash va shu kabi bir qator ishlab chiqarish texnologik ishlarni ham
e’tibordan chetda qoldirmasligi lozim bo‘ladi. Hosilni yig‘ishtirib olish
vaqti, uning pishganligi yoki ma’lum bir mahsulot ishlab chiqarish
uchun uzumning qandlilik va kislotalilik darajasi aniqlanadi. 11-
Jadvalda Buxoro viloyatining barcha tumanlarida ekishga tavsiya
etilgan uzum navlari ro‘yxati keltirilgan.
Buxoro viloyatida yetishtiriladigan uzum navlari - xo‘raki,
kishmishbop va vinobop navlar toifasiga kiradi.
Shuni alohida qayd etish lozimki, viloyatdagi uzum yetishtirish
bo‘yicha tavsiyalar, ularning biokimyoviy tarkibini aniqlash va quritish
maydonchalari, saqlash uchun maxsus joy sovutgichlar bilan
ta’minlanishiga katta e’tibor berish kerak. Viloyatda o‘tkazilgan
ko‘pgina tajribalar shundan dalolat beradiki, uzumning kishmish navi
qandliligi 24-25% ligida, mayizbop navlar – 22-23% ligida uzib olish
maqsadga muvofiq hisoblanadi.
Musallas (oq musallas) tayyorlash uchun uzum mevasining
qandliligi 17-18%, qizil musallas uchun– 18-20% ligida va xo‘raki
uzum navlarini tarkibida qand miqdori 16-17% bo‘lganda yig‘ishtirib
olish tavsiya etiladi.
Tayyor uzum hosilini quritish yoki uzoqqa yuborish uchun
mo‘ljallangan uzumzor maydonlarini hosil yig‘ishtirib olishdan 2-3
hafta oldin sug‘orish ishlarini to‘xtatilishi tavsiya etiladi. Uzumlarni
tashish va saqlash uchun yog‘ochdan yoki plastmassadan yasalgan 10-
12 kg li quti va savatlardan foydalanish tavsiya etiladi.
115
Toklar hosilini chamalash.
Buxoro viloyati uzumchilik
xo‘jaliklarida hosilni chamalash (hosil bashorati), ya’ni biologik hosil
yoki haqiqiy hosilni aniqlash, mirishkor dehqonlar uchun oldindan
qancha miqdorda sifatli mahsulot olishini bashoratlaydi va oldindan
tayyorgarlik ko‘rishlari uchun imkon yaratadi. Biologik hosil tok
tuplarini gullash vaqtida, yoki hosilni yig‘ib terishdan oldin o‘rtacha bir
tok tupidagi uzum hosilining o‘rtacha og‘irligi aniqlanadi, tok tupidagi
aniqlangan o‘rta uzum boshiga ko‘paytiriladi va hosildorlik aniqlanadi.
Haqiqiy hosildorlik bir gektardan terilgan uzumni, ya’ni agar 3x2
m tartibda ekilgan bo‘lsa, 1667 dona tupga o‘rtacha bir tup hosildorligi
ko‘paytiriladi. Haqiqiy hosildorlik bir maydon hosildorligini to‘liq terib
olib, hosil topshirish shahobchasi yoki saqlash omborlariga
topshirilgandan so‘ng aniqlangan hosil haqiqiy hosil hisoblanadi.
Uzumni yomg‘ir yog‘magan, havo quruq vaqtida uzish kerak. Xo‘raki
navlar
tanlanib,
faqat
pishgan
uzumboshlarigina
uziladi.
Uzumboshlari o‘tkir bog‘ qaychisi yoki maxsus qaychilar bilan
kesiladi, bunda uzumboshining bandidan ushlab turib kesiladi.
Zararlangan yoki shikastlangan mevalar alohida qutilarga joylanadi.
Uzilgan uzum boshlari qutilarga yoki sig‘imi 10-12 kg li savatlarga
joylanadi. Har bir uzum navi hosili alohida qutilarga terib joylanadi.
Navlarni aralashtirib yuborishga yo‘l qo‘yilmaslik lozim. Uzumnini
terishda, ularga qulay bo‘lishi uchun qatorning o‘rtasidan boshlab uzish
va qatorning tomonidagi yo‘lga olib chiqish kerak. Uzum maxsus dala
shiyponi yoki joyida qutilarga joylanadi. Uzumni qutilarga
joylashtirishda uning uzumboshi bandlari pastga qaratib qo‘yiladi,
yashikda bo‘sh joylar bo‘lmasligi kerak, bunday joylarga massasi 150
g dan kam bo‘lgan uzum boshlari joylanadi. Uzumni poezdlarda yoki
samolyotda jo‘natishda quti qopqog‘ining ikkita chetki taxtachalari
qoqilgan bo‘lishi kerak. Yashiklarni taxlashda bu taxtachalar reyka
qistirmalar uchun tayanch bo‘lib xizmat qiladi.
116
18-rasm. Voish usulida o‘stirilgan Kishmish Sultoni uzumi
hosilning umumiy ko‘rinishi.
Bugungi kunda taxtadan yasalgan qutilardan tashqari uzoq vaqt
ishlatishga qulay, engil va mustahkam bo‘lgan plastmassali qutilar
keng miqyosda qo‘llanilmoqda.
Uzum quritish uchun sig‘imi ko‘pi bilan 20 kg li qutilarga uzum
mahsuloti yig‘iladi va quritish shahobchasiga tashiladi. U yerda
saralanadi va chippakka chiqariladi. Ezilgan va yaxshi pishmagan yirik
uzumboshlari
19-Rasm. Husayni navi uzumining voish usulida
parvarishlash.
|
