Uzum quritish usullari va texnologiyalari

120 
soddaligi bilan ajralib turadi. Bu quritgich respublikamizning barcha 
viloyatlarida shu jumladan, Buxoro viloyatida ham tadbiq etilmoqda. 
Quritilgan mahsulotning ekologik tozaligi, sifatliligi, tashqi ob-
havoning noqulay omillaridan (yog‘ingarchilik, chang, hasharotlar va 
boshqalar) 
ishonchli 
himoyalanganligi, 
eng 
muhimi, 
jahon 
andozalariga mos quritilishi va yuqori sifatli mahsulot olinishi bilan 
birgalikda bir kecha kunduzda 350 kg gacha mahsulot quritish 
mumkinligi bilan ajralib, o‘zining afzalligini ko‘rsatmoqda. Mazkur 
quritish asbobi quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
a) quyosh energiyasi kollektori maydoni 16 m² 
b) quritish maydoni 20 m² 
v) Quyosh batareyasi 
g) Ventilyatorlar 
Quritgich bir xil balandlikdagi g‘isht yoki beton ustunlarga 
o‘rnatiladi. Quritgichning tubi maxsus alyumin profildan yasaladi, ustki 
qismi ikki nisbatli ramadan iborat bo‘lib, quyosh radiatsiyasiga 
chidamli polietilen plenka bilan yopiladi. Quritgich ikki qismga 
ajraladi: issiqlik yig‘uvchi (kollektor) va mahsulot qurituvchi (foydali). 
Quritgichning ishlash prinsipi quyidagichadir. Uning issiqlik yig‘uvchi 
qismi yuqorisiga o‘rnatilgan batareya quyosh energiyasi yordamida 
ostki tomonga o‘rnatilgan ventilyatorlarni ishga tushiradi va yig‘ilgan 
issiq havo mahsulotlarga yo‘naladi. Quritgichning yana bir afzalligi 
shundaki, kunning quyoshsiz vaqtlarida batareya energiya to‘plamaydi 
va ventilyatorlar ishdan to‘xtaydi, bu esa issiq havo oqimini boshqarib 
turishda inson omili ishtirokini istisno etadi. 
Shtabel usulida quritish
shundan iboratki, undan navlarga 
ajratilgan va uzumning och tusli va rangsiz bo‘lgan navlari 0.3-0.4 
foizli qaynayotgan ishqor eritmasida 5-7 soniya davomida tutib 
turilgandan keyin yog‘och patnislarga yoyiladi va quruq sulfidlanadi 
(sulfidli gaz bilan dudlanadi) yoki uzum g‘ujumlariga sulfidli kislota 
eritmasi bilan namli ishlov beriladi va bu jarayon quritishga musbat 
ta’sir ko‘rsatadi. 
1kg yangi uzilgan uzumga 0.5-0.8 gr oltingugurt yoki 0.4-1.0 gr 
oltingugurt angidridi sarflanadi. Och rangli uzumni (g‘ujumining katta 
yoki kichikligiga bog‘liq holda) dudlash vaqti 1.0-1.5 soat bo‘lib, och 
pushti rangdagi uzumlarni dudlash esa 30-40 daqiqa davom etadi. 
Dudlash ishlari dudlash shkaflarida yoki statsionar kameralarda 
o‘tkaziladi. Shkaf fanerdan tayyorlanadi. Uning hajmi 105x150x95sm 

121 
bo‘lgan past qismi ochiq quti. Yerga 12-14 ta patnis qo‘yiladi va eshigi 
yopilib, quti ostidagi patnislarning yon tomoniga to‘rtburchak tunuka 
tovada yonayotgan oltingugurt qo‘yiladi.
Katta fermer xo‘jaliklarida hajmi 3.5x3.5; 4x2.5 metr bo‘lgan, 
xom g‘ishtdan, paxsadan qurilgan 
statsionar dudlash kameralari
juda 
qulaydir. Eshiklari mahkam berkitiladigan qilib, devorlari suvoq 
qilinadi. Pollari sementlangan yoki loy bilan yaxshi zichlangan bo‘lishi 
kerak. Eshik qarshisida cho‘yan pechka qurilib, undan oltingugurt 
yoqiladi va nay orqali kameraga yuboriladi.
Bunday kameralarga 200 tonna patnis joylashtirish va mavsum 
davomida 100 tonnadan ortiq uzumni sulfidlash mumkinligi 
ko‘rsatilgan. 
Sulfidlash, quritilgan uzumning jalb etadigan rangdor 
tashqi ko‘rinishini saqlab qolishiga, vitaminlarini yaxshi saqlanishiga, 
tarkibida 
qand 
moddasini 
yo‘qotilmasligiga, 
mahsulotlarni 
zararkunandalar va mikroorganizmlardan saqlashga ijobiy yordam 
beradi. 
Patnislardagi uzumlar shiyponga 15-18 tadan taxlanadi. Har bir 
taxlab qo‘yilgan patnislar usti yana bir bo‘sh patnis bilan berkitiladi. Bu 
esa quritilgan uzumlar bir xil oltin rangda bo‘lishini ta’minlaydi. 4-5 
kun o‘tgach uzumlar ag‘dariladi va patnislar o‘rniga (pastdagi patnis 
yuqoriga, yuqoridagi patnislar pastga) almashtiriladi. Birinchi qatordan 
20-25 sm masofada ikkinchi qator taxlab chiqiladi va 80 sm kenglikdagi 
o‘tish uchun yo‘lakcha qoldiriladi va shu tartibda patnislarni ikki qator 
shtabel joylashtirish davom etadi. Yuqorida ko‘rsatilgan texnologik 
jarayonlarni samarali o‘tkazish ko‘p foyda beradi.
Quritish ob-havo sharoitiga qarab 14-21 kun davom etadi. Bunday 
usulda quritilganda 27-32% kishmish (urug‘siz), 26-27% mayiz 
(urug‘li) olinadi va bu usul pirovard natijada yuqori iqtisodiy 
samaradorlik berish imkoniyatiga ega bo‘ladi.
Oq kishmish, kishmish Botir, kishmish Zrafshon, kishmish 
Samarqand, kishmish Xishravu navlaridan quritilgan uzum oltinrang, 
sabza, Kattaqo‘rg‘on, Sultoni va Nimrang navlaridan olingan mahsulot 
esa oltin rang germion deb ataladi. 
Objo‘sh usulida quritish
. Bu usulning o‘ziga xos xususiyatlari 
va afzalliklari shundaki, bunda uzumda avval kaustik sodaning 
qaynayotgan suvdagi aralashmasida ishlov beriladi (blanshirlash), 
so‘ngra uzum navlariga ajratilgandan keyin savatlarga 2-3 kg dan 

122 
solinadi va ishqorli (0.3- 0.4% li) qaynayotgan qozonga tushiriladi va 
3-6 soniya ushlab turiladi. 
Bunda g‘ujumlarning yupqa po‘stida ingichka yoriqlar paydo 
bo‘ladi va g‘ujum po‘sti ustidagi mumsimon g‘ubor yo‘qoladi. Bu 
g‘ujumlardagi namni tez bug‘lanishini ta’minlaydi va qurish muddati 
qisqaradi, natijada yaxshi samara beradi. 
Qozondan olingan uzumli savatlar, eritma oqib tushishi uchun 
panjalar ustida bir necha daqiqa qo‘yiladi, so‘ngra patnislarga yoki 
maydonga yoyiladi. Quritish uchun yoyilgan uzumlar har 3-4 kunda 
ag‘dariladi va tayyor bo‘lguncha quritiladi, quritish 6-12 kun davom 
etadi. Quritilgan mahsulotning chiqish foizi 25-26% ni tashkil qiladi.
Mahsulotni yog‘in-sochindan va ifloslanishdan himoya 
qilinmasligi bu usulning kamchiliklaridan biridir. Bundan tashqari och 
rangli uzum navlari o‘zining tabiiy yashil rangini yo‘qotadi, tayyor 
mahsulot bir muncha past baholarda sotilishi mumkin. 
Soyaki usulda quritish.
Bu usul mohiyati shundaki, uzum soyada, ya'ni 
shamol esadigan joylarda qurilgan maxsus soyakixonalarda quritiladi. 
Bunday sharoit, sutka davomida haroratning xilma-xilligi, doimiy 
harakatda bo‘lgan havo oqimi tog‘oldi tog‘li tumanlarda mavjud.
 19-rasm. Uzumni soyada qurituvchi xona 20-rasm.Konteynerli 
etajerkada quritish
Soyaki xonalarni qurishdan oldin doimiy harakatdagi havo 
oqimining 
umumiy 
yo‘nalishi 
aniqlanadi 
va 
qurilgan 
soyakixonalarning uzunasiga 
66- 
joylashadigan xonalarida yoriqsimon 
tuynukchalari shamol esadigan tomondan ochiladi. 
Quriladigan soyakixona pastidan uzunligi 8-12 m, balandligi 3-4 
m va devorining qalinligi 60-70 sm bo‘lib, devorlarida eni 12-15 sm, 
bo‘yi 70-80 sm bo‘lgan yoriqsimon kichkina tuynukchalar shaxmat 
tartibida joylashtiriladi. 

123 
Loydan qurilgan qalin devorlar va tor tuynukchalar xonaga 
quyosh nurining to‘g‘ri tushishini to‘sadi, shu bilan birga ular havo 
almashib turishini ta’minlaydi va uzumni 1-2 sutka davomida uzm 
boshlarining egiluvchanlik xususiyatini oshirish maqsadida xonaga 
yoyiladi va bu ishni bajarilishi yaxshi samara beradi. 
Toifalarga(sortlarga) ajratilgan va so‘litilgan uzum juft-juft holda 
yoki bitta-bittadan, reykadan (cho‘pdan) yasalgan maxsus romlarga 
osiladi. 
Soyakixona shiftiga osilgan rom poldan taxminan 0.5 m baland 
bo‘lishi kerak. Ko‘zdan kechirish va har bir bosh uzumni romlarga 
osish qulay bo‘lishi uchunularni xona ichida ikki qatorga xona 
o‘rtasidan 1.0-1.2 m kenglikda o‘tish joyi qoldirilgan holda, o‘ng va 
chap tomonga joylashtiriladi. Romlar orasida taxminan 50-60 sm 
masofa bo‘lishi tavsiya etilgan. 
Quritish davomida uzum boshlarini doimiy ravishda tekshirib turish 
maqsadga muvofiqdir, mog‘orlangan va chirigan g‘ujumlar olib 
tashlanadi. 2 1-rasm.Ochiq 
maydonda uzum quritish 
Soyaki usulida uzum tarkibida 23-24 foiz qand moddasi tashkil 
yetgan davrda teriladigan faqat Oq kishmish navi quritiladi. Uzum 
quritilgandan keyin romlardan olinadi va g‘ujumlar uzum bandidan 
ajratiladi. Quritilgan tayyor mahsulot 22-23% ni tashkil qiladi. 
Quritish 30- 40 kun davom etadi va yaxshi natija beradi. 
O‘rtacha 1m
2
tayyorlangan maydonga uzum tupi va naviga ko‘ra 
10 kgdan 16 kg gacha yangi uzilgan uzum joylashishi mumkin. Uzum 
miqdoriga qarab quritish uchun maxsus qog‘oz va qog‘oz qop
tayyorlash zarur bo‘ladi. 

124 

Download 4,88 Mb.