devor tarkibiy elementlariga dunyoqarash mukammalligi kiradi.
Ular m a’noni anglash, tushunish va insonning dunyoni ko‘rish
usulini belgilaydi.
Yosh insonning ijtimoiylashuviga m aorif tizimi yordam ida
ushbu madaniyat turiga kiritish unda dunyoqarash m ukamm al-
liklarini o ‘zlashtirishga sharoit yaratilganda erishish murnkin. In-
dividni madaniyatga kiritish, shaxsni
shakllantirish uchun dunyo
manzarasini to ‘liq o ‘zlashtirishni taqozo etadi. M ukammalliklar
asosidagi matritsalar turli aniq faoliyat, bilim, ideal, shaklga asos
bo‘ladi.
Dunyoqarash mukammalliklar tizimi dunyoni umumiy ta ’rif-
lovchi toifalarni o ‘z ichiga oladi. Ular tabiat, ijtimoiy obyektlarga,
jonli va jonsiz tabiatga, inson va uning jam iyatdagi hayotiga,
m a’naviyatiga, ongiga kiradi. Universal toifalar universal qodlanish
imkoniga ega. Bu toifalar: kenglik, vaqt, harakat, miqdor, sifat,
sabab, tasodif, shaxs, inson, jamiyat, men, boshqalar, ong, go‘-
zallik, ishonch, adolat, erkinlik va h.k.
Bodimlarga bodingan ta ’lim
mazmunidagi mukammalliklar
uning barcha qonuniyatlarini qamrab olishi lozim. M ukam m al-
liklarning integratsion ahamiyati m adaniyatning barcha yo‘na-
lishlarida namoyon bodadi. Ulaming o ‘zlashtirilishi istalgan fanni
o'rganishda o bzini ko‘rsatadi. Ular yordamida madaniyat, ijtimoiy
tajriba insondan insonga, bir avloddan ikkinchisiga odadi. M a
daniyat mukammalligi ushbu modelda inson ongining tuzilishi
elementi shaklida aks etadi.
M adaniyat mukammalligi m azm uni individ tom onidan uning
tadim olish jarayonida,
shaxsiy shakllanishida, tarbiyasida va
jamiyatdagi hayotida o ’zlashtirilishi lozim. Ular uning ichki in-
tellektual salohiyati va tashqi olamdagi xatti-harakatining quri-
lish materiali bodib xizmat qiladi. Ong dunyosi va amaliy dunyo
bogdiqligi falsafaning rivojlanish darajasiga qarab, unda metaforik
fikrlashida aks etadi.
Madaniyat mukammalligini falsafiy o ‘zlashtirish bosh shak-
lidagi yodi turli ijtim oiy-m adaniy yodanishlarda nam oyon b o ‘-
ladi. T adim falsafasi dunyoni m a’naviy o ‘zlashtiradi. Adabiyot,
m adaniyat faoliyat yo’nalishlari kabi m a’naviy
ishlab chiqarish
va mukammalliklarini aniqlab berishdek m urakkab jaray o n lar
amalga oshirildi. Farq shundaki, tadim falsafasida bu hodisa pro
fessional darajada, m etodologik jihozlangan tartibda ro ‘y beradi.
K undalik fikrlash, m a’naviy anglash falsafiy m adaniyat m u-
10
kammalliklarining birlamchi shaklida paydo qiladi. Tahliliy ishlar
m obaynida universal toifalar m azm uni m urakkablashadi. Bu
asosda yetarli murakkab va o ‘ziga xos falsafiy g ‘oya komplekslari
rivojlanadi.
Falsafa maydonida bo ‘la turib, toifalar anglash dunyosi obyek-
tiga aylanadi. M adaniyat mukammalligi falsafiy tahlil doirasida
fikriy tajribalar o ‘tkazish mumkin bo‘lgan o ‘ziga
xos ideal ob-
yektga aylanadi.
Tabiat, jamiyat, inson o ‘zining real dunyosi m a’naviy tahlili
uchun ideal obyektlar bilan ishlash zaruriyati shunga olib kela-
diki, bu obyekt fikrlash metodlariga bog‘liq b o ‘ladi. Mukam-
mallik anglash jarayonida moddiy ta ’sirlanishga uchraydi. N ati-
jada paydo bo‘lgan toifa turi faqatgina ta ’siri universal toifalarni
aniqlashga olib kelgan haqiqatnigina aks etmay, balki fikrlashning
ideal yo‘nalishini ko‘rsatadi.
Hozirgi vaqtda pedagogik amaliyotda fanlararo bog‘lanish aso-
sida ta ’lim jarayoni integratsiya yo‘llarida izlanishlar davom et-
moqda. Olib borilayotgan ishning foydaliligini
tan olgan holda
uning xarakterini belgilab o‘tamiz. Bunday tarbiyaviy ish katta
samaraga ega. Mazmun va ta ’lim maqsadi integratsiyasi bo’yicha
masala faqat ta ’lim falsafasi asosida yechish mumkin. M etodo-
logik apparat asosidagi ta ’lim falsafasi boshida fanning ideal shakl-
lari, universal toifalari turishi kerak.
Integratsiya rusum ham , navbatdagi kom paniya ham emas.
U shunday a n ’analar aksiki, ular bugun inson faoliyatining barcha
sohalarini ta ’riflab beradi. Bu faoliyat kengliklari o'zgardi, davr-
ning dolzarb muammolari tug'ildi. Ular tabiat va inson yagona
tizim va bogfiiqhkda mavjudligini yodga solib, inson yashashi uchun
ilmiy asoslangan foydalanishning tashkilini talab qiladilar.
Zamonaviy tabiatshunoslik va texnikaning insonparvarligini,
odamzod faoliyatining barcha turlarini o ‘z
ichiga olgan bu fanlar
metodologiyasidagi o ‘zgarishlar bilan bog’lash kerak.
Fanni anglash jarayonida ijtimoiy insonparvarlik, tabiiy-ilmiy,
texnik bilim metodologiyalari o ‘zaro bog’lanishda ko‘rinadi. Ay-
nan integratsiya asosida tabiiy fanlar bioolam ko‘rsatmalaridagi,
inson faoliyatini o ‘rganishdagi, davrning dolzarb muammolarini
yechishda ko‘rinadi.
Xullas, bu tafovut munosabatlar o ‘zgarishida va barcha mak-
tab talablarining um um m adaniy bilimlarida nam oyon bofiadi.
Integratsiya tabiiy-ilmiy ta ’lim mazm uni insonparvarlashuvining
11
asosiy mexanizmi bo ‘lib chiqadi. Hozirgi kunda tabiiy-ilmiv ta ’lim
ahamiyatini baholab xulosalash mumkinki, u tabiiy-ilmiy haq-
qoniylik va insonparvar ideallar birga bo ‘lishiga d a’vat etadi. In-
tegratsion yondashuv qo'llanishi tabiatshunoslik va tevarak-atrof
bilan tanishuv kursida ko‘rsatilgan.
