O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA 0 ‘RTA
MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
R. A. MAVLONOVA, N.H. RAHMONQULOVA
BOSHLANG‘ICH TA’LIMNING
INTEGRATSIYALASHGAN
PEDAGOGIKASI
О 'guv go'llanma
Toshkent - «ILM ZIYO» - 2009
74.200
М 13
0 ‘quv qo‘llanmada boshlang'ich ta’limni integratsiyalashtirishning
vujudga kelishi, uning ilmiy va ijtimoiy jihatlari, integratsiyalashdan
ta’lim mundarijasi va yo‘nalishlarining asosiy negizi, mohiyati ta’rifla-
nadi. Ta’lim tizimida o’quv predmeti sifatida
integratsiya kursining
guruhlanishi fanning birbo'lagini integratsiyalashda koTsatiladi. Maz-
kurqo‘llanma «Boshlang‘ich ta’limni integratsiyalash» kursi bo’yicha
1—2-kurs magistrantlari uchun mo’ljallangan.
Tciqrizchilcir:
A. ZIKIRYAYEV
— biologiya fanlari doktori,
professor;
B. TO‘XLIYEV
— filologiya fanlari
doktori, professor;
N. HAMIDOVA
— pedagogika
fanlari nomzodi.
ISBN 9 7 8 - 9 9 4 3 - 3 0 3 - 9 1 - 1
© «ILM Z1YO»
nashriyot uyi, 2009-y.
SCVZBOSHI
T a’limning interaktiv kursi ko‘rgazmali ta ’lim tizimi bo‘lib,
integrativ bilimlarni chuqurlashtirish va kengaytirish asosida ko‘r-
gazmali mahoratni vujudga keltirish sirlarini o ‘rganadi. Ko'rgazmali
ta’lim tizimi turli xildagi turlar, shakllar, usullar, obyektlar asosida
qurilgan.
Integratsion kursning maqsad va vazifalari maktab tabiiy-ilmiy
ta ’lim tizimida tavsiflanadi. Bilimning integratsiyalashgan (ko'rgaz-
mali) tarmog’ida integratsiyalashning usul va vositalari: ta’lim rejasi-
dagi o‘qitish joyida vaqtning hajmiga qarab, shu kursni to ‘la o ‘z-
lashtrish vaqti o ’quvchilaming o’zlashtirish darajasi — ko‘p maqsadli
va rang-barangliligi hamda ko‘p funksiyaga egaligi bilan tavsiflanadi.
Integratsiyalovchi ta ’lim kursining yo'nalishlari:
• ko'p predmetlilik — bunda (ikki yoki undan ortiq) fundamental
fanlarni
qiyoslash;
• chegara fanlar asosida — yangi fanlarni vujudga keltirish, bu-
ning asosida yangi tabiiy hamda ilmiy fanlar vujudga keladi;
• asosiv (o‘zak) fanlar — zamonaviy bilimlarning hamma tar-
moqlariga singib ketuvchi fanlar va umumiy ilmiy tushunchalar,
qoidalar va nazariyalardir;
• kompleks obyektlarni o ’rganish, bu — «koinot», «odam»,
«muhit» degan tushunchalarni birlashtirish;
• mahalliy (tabiiy-ilmiy bilimlar) va global (muhim) muam-
molar — ilmiy,
ekologik, polietnik, sanoat va mamlakatning ma-
daniy rivojlanishi bilan millatning bugungi kundagi tutgan o ‘rni
chambarchas bog‘liq;
• faoliyat asosida — o‘quv-tarbiya faoliyatining har xil ko'rinishlari,
ya’ni kitoblar, kuzatishlar, tajribalar, bilim, mahorat va ko’nikmalar;
• tabiat va jamiyatning rivojlanish qonunlariga bo‘lgan shaxsiy
munosabatni shakllantirish: ko‘rgazmalar
asosida integratsiya, di-
daktik tizimda (o^qituvchi va o‘quvchining faoliyati);
• ko'rgazmali yondashishga olib keluvchi metodlar va usullar —
evristik suhbatlar (savol-javob uslubi), rejali boyitadigan suhbatlar,
ekskursiyalar, ijodiy ishlar, mustaqil ishlar, antomimika, sahna ko‘-
rinishlari, namunali qiroat bilan o‘qish, insho yozish, diktant, bayon
yozish, matematik masalalarni yechish;
3
• tabiat va inson yagona tizimi va o ‘zaro aloqada faoliyat ko‘r-
satish hamda insonning yer kurasida
yashab qolishi uchun ilmiy
asoslangan foydalanishni tashkil qilishi zarurligi;
• ilmiy o ‘rganishni insonparvarlashtirish jarayoni ijtimoiy gu-
manitar, tabiiy-amaliy va texnik fanlar metodlarining o ‘zaro ta ’siri,
ilmiy faoliyatning gumanitar-shaxsiy metodlari sohalarida ifodalandi;
• ta ’limni rivojlantirishning eng umumiy samarali yodi zamo-
naviy fanni turlicha uslubiy yondashuvlarini qulay o'zlashtirish;
• «tabiat—inson» tizimidagi tabiiy-ilmiy va gumanitar fanlarni
integratsiyalashuvi sifatidagi gumanizatsiyalashiivi;
• tabiatda mavjud obyektiv aloqalarni o ‘zlashtirish orqali o ‘quv-
chilar shaxsini shakllantirish;
• boshlang‘ich sinflarda integratsion bilim malakalarini va ko‘-
nikma hosil qilish;
• har bir o bquv predmetini o ‘qiyotgan paytda o‘quvchilarga
to ‘g‘ri keladigan psixik qo‘zg‘alish hosil qilishi, bu materialni o‘z-
lashtirilishiga katta yordam beradi,
uni tez yodda saqlashga, emo-
tsional anglashga, fikrlash qobiliyatining o‘sishi, nutq va tasaw ur-
ning rivojlanishiga olib keladi.
Integratsiya negizida o ‘quvchilarda fikrlash qobiliyatining har
xil turlarini shakllantirish, bu esa bilim (anglash) jarayoni bilan
chambarchas bogdiqdir:
• tabiatda mavjud bodgan obyektlar orqali o ‘quvchilarning shax-
siyatini shakllantirish;
• «tabiat — inson» tizimida aniq bilimlarga ega bodishi uchun
fikrlash
qobiliyatini shakllantirish;
• materiallarni anglab yetish va didaktik adaptatsiyani shakllantirish
uchun origanuvchi materialni bilimning har xil tarmoqlaridan olish;
• o ‘quvchilarda tizimlashgan fikrlash qobiliyatini shakllantirish
uchun origanuvchi materialni bilimning har xil tarmoqlaridan olish
uchun dunyoning zamonaviy ilmiy kontekstidan foydalanish;
• tabiatning obyektlari va ko‘rinishlarini, jarayonlarini, qo-
nunlarini, jamiyatning rivojlanish qonunlarini iqtisodiyot gumanitik
va demokratik bilimlarini shakllantirish;
• bilim, ko‘nikma, malaka tizimini ishlab chiqish;
• maktab tadim kurslaridagi integratsiyani ma’nosi,
keng miqdor-
dagi fikrlar va dalillar majmuasi, bir-biriga yaqin fanlarning birlashuvi;
• maktab o ‘quvchilarida har xil turdagi fikrlash qobiliyatini shakl
lantirish, buning uchun ruhiy mashqlardan foydalanish, mavzuni
tez o ‘zlashtirishiga yordam beradi, uni eslab qolish va emotsional
anglash qobiliyatini shakllantiradi.
