Iqtisodiyot va ta'lim / 2023-yil 2-son
285
di. Iqtisodiy rivojlanish
tendensiyalariga muvofiq,
qishloq xo‘jaligi YaIMdagi ulushi dunyoning
, jum-
ladan, MDHning barcha mamlakatlarida bir necha
yillardan beri pasayib bormoqda.
Ish o‘rinlari, aso
-
san, xizmat ko‘rsatish va sanoat ishlab chiqarish so
-
halariga
o‘tdi. Ushbu o‘tish davrida qishloq xo‘ja
ligi-
da bandlik sektor ishchi kuchi va kapital marginal-
lash
gan ko‘proq daromadli va tez rivojlanayotgan
resurs yoki xizmat sohalariga qarab harakatlandi.
Bu hodisalarning kuchayishi qishloqda kambag‘al
-
lik, oziq-ovqat xavfsizligi
va ishsizlik xavfi kabi
muammolarni keltirib chiqaradi [2].
Qishloq xoʻjaligi Oʻzbekiston iqtisodiyoti oʻsi
-
shining eng muhim drayverlaridan biridir. Ishlab
chiqarishni diversifikatsiya qilish, yer va suv muno-
sabatlarini takomillashtirish, qulay agrobiznes mu-
hi
ti va yuqori qo‘shilgan
qiymat zanjirini yaratish,
kooperatsiya munosabatlarini rivojlantirishni qo‘l
-
lab-quvvatlash, sohaga bozor mexanizmlarini, axbo-
rot-kommunikatsiya texnologiyalarini keng joriy
etish, shuningdek, ilm-fan yutuqlaridan samarali
foydalanish hamda kadrlar
salohiyatini oshirish
maq
sadida O‘zbekiston Respublikasi qishloq xo‘jali
-
gini rivojlantirishning 2020-2030-
yillarga mo‘ljal
-
langan strategiyasi qabul qilinishi ushbu sohadagi
ishlab chiqarish samaradorligini oshirish uchun
das
turulamal bo‘lmoqda [3].
Qishloq xo‘jaligining YaIMdagi ulushi va qish
-
loq xo‘jaligining umumiy bandligi yillar davomida
kamaygan bo‘lsa
-
da, qishloq xo‘jaligida qo‘shilgan
qiy
mat o‘sishda davom etmoqda. Qishloq xoʻjaligi
-
ning Oʻzbeki
ston yalpi
ichki mahsulotidagi ulushi
2018-yilda 32 foizni, 2019-yilda 28 foizni, 2021-yil-
da 26 foizni tashkil etdi. Ayni paytda qishloq xo‘ja
li-
gi mahsulotlarining jahon bozorida juda keskin iqti-
sodiy raqobat hukm surmoqda. Shu
bilan birga,
dunyoda qi
shloq xo‘jaligi tarmog‘i oziq
-ovqat xavf-
sizligini ta’minlashning asosiy bo‘g‘ini sifatida qara
-
ladi, shuning uchun ham dunyoning aksariyat mam-
lakatlarida uning rivojlanishi hukumatlar tomoni-
dan har tomonlama qo‘llab
-quvvatlanmoqda. Ushbu
qo‘llab
-quvvatlash darajasi,
erkin raqobat talablari
buzilganligi sababli, shu jumladan, Jahon savdo
tashkiloti (JST) doirasida keskin xalqaro nizolarni
keltirib chiqaradi.
Jahon banki tahlillari shuni ko‘rsatadiki,
O‘zbekistonda biznes rivojlanishidagi to‘siqlarni
bartaraf etish, inson kapitalini rivojlantirish va iqti-
sodiyotni yashillashtirish uchun 13 ta ustuvor vazi-
fa va 4 ta yo‘nalishda tavsiyalar taqdim etildi [4].
Bular: 1) xususiy sektorda ishlab chiqarish hajmini
oshirishni rag‘batlantirish; 2) bozor rolin
i kuchayti-
rishda davlatning rolini kuchaytirish; 3) odamlarga
sarmoya kiritish va 4) ekologik toza va barqaror ke-
lajakni qurish.
Shu bilan birga, mamlakatdagi o‘zgarishlar
-
ning muvaffaqiyati aholining farovonligi, bilim va
imkoniyatlariga bog‘liq. Bizn
ing fikrimizcha,
yangi
iqtisodiy munosabatlarni takomillashtirish bozor
iqtisodiyotiga o‘tishdir.
Jahon banki tahliliy natijalariga ko‘ra, O‘zbe
-
kiston iqtisodiyotining quyidagi jihatlari aniqlandi:
• iqtisodiy faoliyatning muhim qismi hamon
markazlashgan davlat muassasalari tomonidan na-
zorat qilinadi. Iqtisodiyotni tarkibiy o‘zgartirish
iqti
sodiy rivojlanishning jadal sur’atlaridan
orqada
qolmoqda;
• qishloq xo‘jaligining iqtisodiyotdagi ulushi
2021-yilda yalpi ichki mahsulotning 26 foizini tash-
kil etib, Yevropa va Markaziy Osiyo mamlakatlariga
taqqoslaganda, eng yuqori ko‘rsatkichlardan biridir;
• iqtisodiyotlari eng rivojlangan mamlakat
-
larda farovonlik jarayonlarining dvigateli bo‘lgan
xizmatlar sohasining ulushi dunyodagi eng past
ko‘r
satkichlarda
n biri bo‘lib,
mintaqadagi barcha
mamlakatlar darajasidan pastdir;
• ichki mehnat migratsiyasi sur’atlari dunyo
-
dagi eng past ko‘'rsatkichlardan biri bo‘lib, urba
ni-
zatsiyaning sekinlashishiga (va zichligi past) olib
keladi, bu esa O‘zbekiston shaharlari
ni boshqa
mamlakatlardagi shaharlarga qaraganda aholining
aglomeratsiya darajasi pastligiga olib keladi.
