INNOVATSION TADBIRKORLIK MUAMMOLARI

735 
Kalit so'zlar:
innovatsiyalar, innovatsion faoliyat, investitsion resurslar, innovatsion 
tadbirkorlik, muammolar va rivojlanish yo'llari. 
Аннотация 
В данной статье рассматриваются проблемы и пути развития 
инновационного предпринимательства. Также были рассмотрены причины 
сокращения числа малых предприятий в Узбекистане и ухудшения 
качественных показателей их деятельности. 
Ключевые слова:
инновации, инновационная деятельность, инвестиционные 
ресурсы, инновационное предпринимательство, проблемы и пути развития. 
Annotation 
This article discusses the problems and ways of developing innovative 
entrepreneurship. The reasons for the reduction in the number of small enterprises in 
Uzbekistan and the deterioration of the quality indicators of their activities were also 
considered. 
Keywords:
innovations, innovative activity, investment resources, innovative 
entrepreneurship, problems and ways of development. 
Bugungi kunda iqtisodiyotni rivojlantirishni jadallashtirish, shuningdek,
iqtisodiyotining raqobatbardoshligini oshirish uchun nafaqat miqdoriy iqtisodiy 
ko‘rsatkichlarni ta’minlash, balki innovatsiyalar, ya’ni intellektual faollik sohasini 
rivojlantirishga ko‘maklashish, innovatsion tadbirkorlikni rivojlantirish uchun qulay 
shart-sharoitlar yaratish muhim ahamiyatga ega. Shu nuqtai nazardan, innovatsion 
faoliyatni joriy etishni nazarda tutuvchi rivojlanishning asl yo‘liga o‘tish zarur. Shu 
munosabat bilan innovatsion tadbirkorlikning ichki va global muammolarini 
o‘rganish eng dolzarb iqtisodiy vazifalardan biridir.
Innovatsiyalar O'zbekiston iqtisodiyotining barcha tarmoqlarini, shu jumladan 
innovatsion tadbirkorlikni rivojlantirish uchun asos bo'lib xizmat qiladi, chunki ular 
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning asosiy harakatlantiruvchi kuchini tashkil etadi. 

736 
Innovatsiyalarni doimiy ravishda joriy qilmasdan, zamonaviy dunyoni tasavvur 
qilishning iloji yo'q, chunki ular ilmiy-texnik taraqqiyot va jamiyatning ijtimoiy 
rivojlanishini belgilaydilar. 
Innovatsion 
tadbirkorlikni 
rivojlantirishda 
innovatsion 
siyosatni 
takomillashtirish muqobil bo'lmaydi, chunki ushbu soha mamlakat fuqarolarining 
farovonligini ta'minlashda katta ahamiyatga ega [4]. Shu bilan birga, innovatsion 
tadbirkorlikning innovatsion faoliyatini moliyaviy qo'llab-quvvatlash masalasi 
ko'plab tadbirkorlar o'zlarining moliyaviy va investitsiya resurslari yetishmasligini 
hisobga olgan holda juda dolzarbdir. 
Kichik biznes muhim innovatsion salohiyatga ega, ulardan samarali foydalanish 
O‘zbekiston iqtisodiyotida raqobat muhitini shakllantirishni ta'minlashi imkonini 
beradi. Rivojlanish maqsadlari va real holat o'rtasidagi nomuvofiqlik muammoni 
shakllantirаdi, uni hal qilishning mumkin bo'lgan yo'llari quyidagilar bo'lishi 
mumkin: me'yoriy-huquqiy bazani va innovatsiyalarni rag'batlantirish tizimini 
takomillashtirish, milliy innovatsion tizim va uning quyi tizimlarini shakllantirish va 
boshqaruv innovatsiyalari uchun moslashuvchan mexanizmini rivojlantirish. 
Hozirgi vaqtda mavjud innovatsiyalarni yaratish va amalga oshirish uchun 
yetarli mablag ' yetishmasligi muammosi mavjud. Bu, asosan, innovatsiyalarni joriy 
etish va rivojlantirish uchun katta xarajatlar, shuningdek, innovatsiyalarga 
investitsiyalarning uzoq vaqt davomida qaytarilishi bilan bog'liq. 
Ko'pgina hollarda, kichik korxonalarda innovatsiyalarni ishlab chiqish 
bosqichida ham, ishlab chiqarishga joriy etish bosqichida ham moliyalashtirish uchun 
o'z mablag'lari yetarli emas. Tashqi manbalarni jalb qilish imkoniyatlari ko'pincha 
cheklangan. 
Innovatsiyalarni moliyalashtirishning tashqi manbalari banklar, moliya-sanoat 
guruhlari, kichik innovatsion biznes, investitsiya va innovatsion fondlar, mahalliy 
boshqaruv organlari, jismoniy shaxslar bo'lishi mumkin [2]. O'z-o'zini 
moliyalashtirish, byudjetni moliyalashtirish, bank kreditlari va investitsiyalar 
korxonalarni moliyaviy qo'llab-quvvatlash shakllari deb tasniflanadi.

737 
Innovatsion tadbirkorlikning innovatsion faoliyatini tashqi moliyalashtirishning 
asosiy manbalaridan biri bu banklardir. Innovatsion biznesni uzoq muddatli bank 
kreditlarini faol amalga oshirishga to'sqinlik qiladigan muammolarni tahlil qilib, 
avvalo, moliyaviy vositachilik sohasidagi tadbirkorlik faoliyatining yuqori xavfliligi, 
shuningdek, mahalliy banklarga nisbatan yuqori zaxira talablari bilan bog'liq bo'lgan 
mahalliy bank tizimining asosiy tizimli kamchiliklarini ta'kidlash kerak.
Binobarin, bugungi kunda bank tizimi investitsiya va innovatsion jarayonni 
faollashtirish ehtiyojlariga javob bermaydi. Innovatsion tadbirkorlikning innovatsion 
rivojlanishini moliyalashtirish muammosi ichki va tashqi bozorlarda raqobatning 
kuchayishini hisobga olgan holda tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda. Shu sababli, 
korxonalar innovatsion faoliyatni moliyalashtirishning turli manbalarini izlashni 
kuchaytirishlari kerak, bu esa mahalliy korxonalar faoliyatini faollashtirishga yordam 
beradi. Innovatsion faoliyat, ayniqsa, innovatsiyalarni ishlab chiqish va joriy 
etishning dastlabki bosqichlarida yuqori xavf faoliyat sohalarini anglatadi. Ushbu 
yangilik xususiyati loyihalarni amalga oshirish xavfi yuqori bo'lgan korxonalarni 
investitsiyalashga yo'naltirilgan moliyalashtirish manbalari to'plamini belgilaydi [1]. 
Bunday sharoitda loyihalarni moliyalashtirishning yangi shakllari bank kreditlari va 
davlat kreditlari kabi moliyaviy mablag'larni jalb qilishning an'anaviy shakllariga 
sezilarli raqobat yaratishni boshlaydi. Biroq, fond bozorining zaif rivojlanishi tufayli 
uning imkoniyatlari va vositalaridan to'liq foydalanish mumkin emas.
Shuningdek, aholining katta qismi uchun mablag ' kiritish jarayoni juda 
murakkab, tushunarsiz va beqaror iqtisodiy vaziyat tufayli ishonchni keltirib 
chiqarmaydi. Shu sababli, biznes g'oyasini amalga oshirish uchun investitsiyalarni 
talab qiladigan kompaniya va xayr-ehson qilishga yoki sarmoya kiritishga tayyor 
bo'lgan investor o'rtasida yangi oddiy o'zaro ta'sir mexanizmini yaratish kerak. 
Bunday mexanizm "kraudfanding" deb nomlanadi, bu so'zma-so'z "ommaviy 
investitsiya"deb tarjima qilinadi. Bugungi kunda kraudfanding moliyalashtirishning 
dolzarb yo'nalishlaridan biri bo'lib, uni amalga oshirishning ancha samarali va arzon 
usuli hisoblanadi. Kraudfandingning asosiy afzalliklari qatoriga quyidagilar kiradi: 

738 
loyihalarni moliyalashtirishning oddiy va shaffof usuli; xatarlarni minimallashtirish; 
innovatsion loyihalarni qo'llab-quvvatlash an'anaviy vositachilarga muvaffaqiyatli va 
iste'dodli odamlarni topishga imkon beradi; kraudfanding bir vaqtning o'zida bir 
emas, balki ko'plab investorlarning pullarini jalb qilish imkoniyatini beradi; ochiqlik; 
reklama va loyihalarni qo'shimcha ravishda ilgari surish; loyihalarga kichik 
mablag'larni moliyalashtiradigan ishtirokchilarning keng doirasini qamrab oladi,
kamchiliklarga kelsak, quyidagilarni ta'kidlash kerak: qo'rquv va ishonchning past 
darajasini keltirib chiqaradigan firibgarlik; katta loyihalar uchun mos emas; qarz 
oluvchilarning vijdonsizligi.
Bizning fikrimizcha, innovatsion kraudfanding moliyaviy resurslarni jalb 
qilishning istiqbolli yo'nalishi bo'lib, innovatsion tadbirkorlikda investitsiya tizimini 
rivojlantirishga hissa qo'shishi mumkin. U innovatsion loyihalarga investitsiyalarning 
an'anaviy manbalariga nisbatan bir qator afzalliklarga ega. Bizningcha, innovatsion 
tadbirkorlikda innovatsiyalarni rivojlantirishning yana bir istiqbolli iqtisodiy 
vositalaridan biri bu venchur moliyalashtirishdir. Moliyaviy resurslarning ushbu 
manbasining asosiy afzalliklari, bank kreditini olishda bo'lgani kabi, garov berish va 
foizlarni to'lash zarurati yo'qligini o'z ichiga oladi. Shu bilan birga, 3-7 yil muddatga 
aniq loyihalar uchun investitsiyalar ajratadigan venchur kapital fondlari 
mablag'laridan foydalaniladi. Ko'pgina venchur kapital fondlarining muhim 
xususiyati shundaki, ular innovatsion korxonalarga investitsiyalarga yo'naltirilgan 
emas, balki turli sohalarda, shu jumladan innovatsion tadbirkorlikda korporativ 
investitsiyalar va soliqqa tortishni optimallashtirish vositasi sifatida ishlatiladi. 
Venchur kapital faoliyatining sub'ekti investor-venchur kapital moliyalashtirishni 
amalga oshiradigan jismoniy yoki yuridik shaxs. Ikkinchisi aktsiyalarni sotib olish 
orqali venchur kapital firmasida investorlarning ulushli ishtirokini o'z ichiga oladi. 
(Amalda, venchur kapital investorlari yangi korxonada katta ulushni sotib olishga 
harakat qilmoqdalar-20% dan 40% gacha)
Zamonaviy adabiyotlarda investorlarning ikkita toifasi mavjud:
1) venchur fondlariga sarmoya kiritadigan institutsional investorlar;

739 
2) Xususiy investorlar - aktsiyalari fond birjasida aylanmaydigan venchur 
kompaniyalarga o'z mablag'larini taqdim etadigan jismoniy shaxslar. 
Yakka tartibdagi investorlar - bu innovatsion loyihalar depozitlarni qaytarish va 
kapital ulushini olish evaziga korxonani tashkil etish yoki ishga tushirish bosqichida 
moliyaviy resurslarni investitsiya qiladigan xususiy investor (odatda nazorat paketi 
emas, balki blokirovka paketi). Xususiy investorlar venchur kapitalidan farq qiladi. 
Bunday investorlarni qidirish startaplar uchun biznes jarayonining eng muhim 
tarkibiy qismlaridan biriga aylanadi.. Ular o'z nomidan ham, o'z kompaniyalari orqali 
ham sarmoya kiritishlari mumkin. Jahon tendentsiyalari va iqtisodiyotning ichki 
holatini 
o'rganish, 
shuningdek, 
innovatsion 
faoliyat 
sohasidagi, 
xususan, 
moliyalashtirish sohasidagi mavjud muammolarni hisobga olgan holda, ularni hal 
qilish bo'yicha quyidagi takliflarni kiritish mumkin: 

davlat darajasida kompleks investitsiya loyihalarini ishlab chiqish; 

qonunchilik darajasida korxonalarning innovatsion mahsulotlariga imtiyozli 
soliq solish mexanizmini birlashtirish, bu o'z moliyalashtirish manbalarini 
ko'paytirishga yordam beradi; 

qonunchilik darajasida korxonalarning innovatsion mahsulotlariga imtiyozli 
soliq solish mexanizmini birlashtirish, bu o'z moliyalashtirish manbalarini 
ko'paytirishga yordam beradi; 

innovatsion faoliyatning ustuvor yo'nalishlarida investitsiya soliq ta'tillarini 
joriy etish; 

innovatsion korxonalar uchun kredit bo ' yicha imtiyozli bank stavkalari (uzoq) 
dasturini ishlab chiqish va joriy etish; 

xorijiy investitsiyalarni jalb qilish uchun mamlakatda investitsiya muhitini 
yaxshilash; 

innovatsiyalar sohasidagi faoliyatni moliyaviy qo'llab-quvvatlashning boshqa 
shakllarini ishlab chiqish; 

740 

xususiy investorlarning qiziqishini faollashtirish, tartibga soluvchilar 
tomonidan innovatsiyalarni qo'llab-quvvatlashning har xil turlarini kengaytirish 
orqali; 

tartibga soluvchi organlar tomonidan innovatsion faoliyatni qo'llab-
quvvatlashning har xil turlarini kengaytirish orqali xususiy investorlarning qiziqishini 
kuchaytirish; 

tartibga soluvchi organlar tomonidan innovatsion faoliyatni qo'llab-
quvvatlashning har xil turlarini kengaytirish orqali xususiy investorlarning qiziqishini 
kuchaytirish; 
Tahlil shuni ko'rsatdiki, ushbu bosqichda korxonaning innovatsion faoliyatini 
moliyaviy qo'llab-quvvatlash muammosini keltirib chiqaradigan asosiy omillar 
mavjud, ya'ni: 

mahalliy korxonalarda o'z resurslarining yetishmasligi; 

innovatsion infratuzilmani rivojlantirishga hissa qo'shadigan innovatsion 
faoliyatni davlat tomonidan yetarli darajada qo'llab-quvvatlamaslik. 
Xulosa qilib shuni ta'kidlash kerakki, bugungi kunda innovatsion tadbirkorlik 
tizimida ko'plab muammolar mavjud. Innovatsion tadbirkorlikni muvaffaqiyatli 
rivojlantirish uchun ularning echimini ta'minlash kerak. 
Ushbu va boshqa muammolarni hal qilish uchun, albatta, ularni batafsil o'rganish 
kerak, bu kelajakda davlatga zamonaviy iqtisodiyotning eng muhim sohasini 
rivojlantirishga xalaqit beradigan kamchiliklarni malakali ravishda bartaraf etishga va 
innovatsion tadbirkorlikni yangi bosqichga ko'tarishga yordam beradi.
Xususan: 

Innovatsion tadbirkorlik har doim xavf bilan bog'liq. Bu, o'z navbatida, tovar 
va xizmatlar bozoridagi talabning o'zgaruvchanligi, har qanday innovatsion muhitda 
mablag'larni investitsiya qilish afzalligi mezonlarining xilma-xilligi bilan bog'liq. 
Shuni ta'kidlash kerakki, yuqori darajadagi xavfga qaramay, innovatsion loyiha 
ko'pincha yuqori kompensatsiyani talab qiladi. Bu holat innovatsiyalarni ko'proq joriy 
etish uchun jalb qiladi. Xatarlarga qaramay, innovatsion tadbirkorlikni rivojlantirish 

741 
bugungi kunda davlat iqtisodiy o'sishining omili, ba'zan esa harakatlantiruvchi omili 
hisoblanadi. Shuning uchun ham davlat innovatsion tadbirkorlikni rivojlantirish 
uchun qulay shart-sharoit yaratishi, uning risklarini minimallashtirishi, yuzaga 
kelayotgan muammolarni hal qilishi zarur. Innovatsion tadbirkorlik muammolariga 
to‘xtaladigan bo‘lsak, bugungi kunda iqtisodiyotning ushbu tarmog‘ida ular yetarli 
miqdorda mavjudligini ta’kidlash joiz. 

Innovatsion tadbirkorlikning asosiy muammolaridan biri uning loyihalarini 
moliyalashtirishning yetishmasligi hisoblanadi. Хусусан, O‘zbekiston innovatsion 
tadbirkorlik rivojlanish ko‘rsatkichlarining pastligi bilan ajralib turadi. Innovatsion 
faollik darajasini tavsiflovchi ularning aksariyati bo‘yicha O‘zbekiston rivojlangan 
davlatlardan, shuningdek, Xitoy kabi rivojlanayotgan bozor iqtisodiyotiga ega 
bo‘lgan ayrim mamlakatlardan ortda qolmoqda. Kerakli hajmlarda mablag ' 
yetishmasligi raqobatbardosh loyihalarni amalga oshirish vaqtini oshiradi, 
innovatsiyalar 
sifati 
va 
samaradorligini 
pasaytiradi. 
Xususiy 
tadbirkorlik 
tuzilmalarining innovatsion loyihalarini moliyalashtirish asosan qarz olish 
imkoniyatiga bog'liq bo'lib, ko'pincha tadbirkorlarni xorijiy kredit tashkilotlariga 
murojaat qilishga majbur qiladi. Jahon amaliyoti shuni ko'rsatadiki, innovatsion 
jarayon va innovatsion texnologiyalarni ishlab chiqish tadbirkorlikni ushbu jarayonga 
maksimal darajada jalb qilishda samaraliroq bo'ladi. Buning uchun bizning 
fikrimizcha, davlatning ustuvor vazifalaridan biri innovatsion texnologiyalar bozoriga 
kirish uchun katta, kichik va o'rta biznes uchun teng imkoniyatlarni yaratishi kerak. 
Xususan, ushbu imkoniyatlar tashkilotga bank investitsiyalarini deyarli garovsiz jalb 
qilish va yiliga foiz stavkasi past bo‘lgan kredit olish imkonini berishi lozim. 

Kichik tadbirkorlikda innovatsiyalarni rivojlantirish muammolaridan biri bu 
asosiy vositalar va joriy aktivlarga investitsiya qilingan kapital ko'rinishidagi mulkiy 
ta'minotning past darajasi. Ko'pgina korxonalar mol-mulk solig'i yukining oshishi 
sababli asosiy aktivlariga sarmoya kiritmaslikni afzal ko'rishadi. Moliyaviy va joriy 
ijaraga afzallik beriladi. 

742 

Innovatsion 
sohadagi 
tadbirkorlikning 
past 
faolligi, 
shuningdek, 
investitsiyalarning yuqori xavfliligi va qaytarilish muddatining noaniqligi bilan 
bog'liq. Tadbirkorlar biznesning yuqori xavfliligi va innovatsiyalarga talabning 
yo'qligi, shuningdek rivojlangan mamlakatlarga xos bo'lgan davlat tomonidan 
innovatsion faoliyatni yetarli darajada qo'llab-quvvatlamasligi sababli innovatsion 
faoliyat bilan shug'ullanishni xohlamaydilar.

Innovatsion 
sohadagi 
tadbirkorlikning 
past 
faolligi, 
shuningdek, 
investitsiyalarning yuqori xavfliligi va qaytarilish muddatining noaniqligi bilan 
bog'liq. Tadbirkorlar biznesning yuqori xavfliligi va innovatsiyalarga talabning 
yo'qligi, shuningdek rivojlangan mamlakatlarga xos bo'lgan davlat tomonidan 
innovatsion faoliyatni yetarli darajada qo'llab-quvvatlamasligi sababli innovatsion 
faoliyat bilan shug'ullanishni xohlamaydilar.

Innovatsion tadbirkorlikni rivojlantirish uchun kadrlar muammosi bir xil 
darajada muhimdir: 

Innovatsiyalarni bozorga chiqarishga qodir bo'lgan tajribali menejerlarning 
yetishmasligi, mamlakatimiz ilm- faninida kadrlar salohiyatining buzilishi va doimiy 
aqliy intelektning pasayib borish kabi salbiy omillardir; 

Innovatsiyalarning tijorat tarkibiy qismini baholash va ishlab chiqishning 
samarali mexanizmlarining yo'qligi buyruqbozlik iqtisodiyotining meroslaridan 
biridir;

Innovatsion tadbirkorlikni rivojlantirishning yuqori darajasini yaratish va 
qo'llab-quvvatlash uchun ushbu sohadagi potentsial xodimlarni tegishli o'qitish zarur; 

Binobarin, ushbu tabiatdagi muammoning echimi ta'lim muassasalarida 
mutaxassislarning ta'lim sifatini oshirish hisoblanadi, buning uchun davlat 
tomonidan tegishli ta'lim sohalarini yetarli darajada moliyalashtirish, ta'lim sifatini 
nazorat qilish zarur [5]. 
Shuningdek, ushbu sohada innovatsion tadbirkorlikni bashorat qilishning 
yo'qligi yoki yetarli emasligi bo'lishi mumkin. Talab bozorida yangi mahsulotlar 
(xizmat) talab qilinishini aniq bilish mumkin emas. Innovatsion tadbirkorlik 

743 
muammosi innovatsion tadbirkorlikni bashorat qilishning yo'qligi yoki yetarli 
emasligi bo'lishi mumkin. Buning uchun innovatsion tadbirkorlik seriyasida 
qo'llanilishi va ma'lum bir davrda qaysi yo'nalishda rivojlanish yaxshiroq ekanligini 
aniqlash kerak bo'lgan prognoz mavjud. Afsuski, innovatsion tadbirkorlik sohasida 
prognozlash (va rejalashtirish) ko'pincha ishlab chiqarish sohasida bo'lgani kabi 
muvaffaqiyatning kafolati bo'lishi mumkin emas, chunki innovatsiyalar bozori 
noaniqlik sharoitida shakllanadi, ammo shunga qaramay, bularning barchasi amalga 
oshishi kerak. 
Innovatsion tadbirkorlikning ko‘zga tashlanadigan muammolaridan ushbu 
faoliyatni tashkil etish muammosi, ya’ni boshqaruv muammosi ham kiradi. 
Boshqaruv sifati katta ahamiyatga ega ekanligi dolzarb hisoblanmoqda. Ushbu 
muammoni иnnovatsion tadbirkorlikкa yuqori darajadagi innovatsion menejerlarni 
jalb qilish orqali hal qilish mumkin. 

Download 8,84 Mb.