RAQAMLI IQTISODIYOT SHAROITIDA MOLIYAVIY MUSTAQILLIK

931 
4009………–o`qitishning to`lov kontrakt shaklidan tushgan mablag`larining 
harakati hisobi yuritiladigan hisobvaraq; 
4001………–rivojlantirish 
jamg`armasi 
mablag`larining 
harakati 
hisobi 
yuritiladigan hisobvaraq. 
Xozirgi kunda oliy ta`lim muassasalari hisob ishlarini raqamli iqtisodiyot 
sharoitida zamonaviy texnik vositalar va axborot texnologiyalaridan foydalangan 
holda tashkil etilmoqda. Jumladan UzASBO dasturiy majmuasi, Мysoliq.uz, Stat.uz, 
Didox.uz, UzASBOinvoice.uz, xarid.uz va shu kabi qator dasturlarda elektron 
imzodan 
foydalangan 
holda 
amalga 
oshirish 
yol`ga 
qo`yilgan. 
“O'RMV”AT-tegishli byudjetlarning byudjet jarayonini kompleks avtomatlashtirish, 
shu jumladan byudjet tizimi byudjetlari va BMJ byudjetlari ijrosi bilan bog'liq 
operasiyalarni aks ettirish uchun mo'ljallangan axborot tizimi bo'lib, “UzASBO” DM 
- byudjet tashkilotlari tomonidan byudjet hisobi va hisobotining yuritilishini 
kompleks avtomatlashtirish uchun mo'ljallangan dasturiy majmuada ishlaydi”
55
.
Oliy ta`lim muassasalarida o`qitishning “to`lov-kontrakt shaklidan mablag`lari 
bo`yicha daromadlari bu - to`lov-kontrakt asosida o`qishga kirgan talabalarning 
to`lovidir. Bu to`lovga asos bo`lib esa oliy ta`lim muassasasining talabalikga qabul 
qilinganligi to`g`risidagi buyrug`i hamda ikki yoki uch tomonlama oliy ta`lim-talaba 
yoki oliy ta`lim-homiy-talaba o`rtasidagi tuzilgan shartnoma hisoblanadi”
56
. Buyruq 
chib, shartnoma imzolanib, buhgalteriyaga taqdim etilganda ta`lim muassasalarida 
o`qitishning to`lov-kontrakt shaklidan tushadigan daromadlar
mablag`larining hisoblanishiga yagona schyotlar rejasi
57
ga asosan 153 600 
“Byudjet tashkilotlarining talabalar bilan boshqa debitor qarzlari” subschyotining 
debetida aks ettiriladi. 520 200 “Oliy va o'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi 
muassasalarida o'qitishning to'lov-kontrakt mablag'lari bo'yicha hisoblangan 
daromadlar” subschyotining kreditida aks ettiriladi. Oliy ta`lim muassasasiga 
55
O'zbekiston Respublikasi Moliya vazirining 2016 yil 24 martdagi "O'zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining axborot tizimida 
shaxsiy g'azna hisobvaraqlarini yuritish qoidalarini tasdiqlash to'g'risida"gi 21-son buyrug'i.
56
Остонокулов,А.(2022). Таълим муассасаларида ўқитишнинг тўлов-контракт шаклидан тушумлар 
ҳисоби ва уни такомиллаштириш. 
https://journal.tsue.uz/index.php/archive/article/view/111924
57
O'zbekiston Respublikasi Moliya vazirining 2018 yil 10 sentabrdagi “O`zbekıston Respublıkası budjet hısobınıng standartı (2-sonlı 
bhs) “Yagona schyotlar rejası”nı tasdıqlash to‘g‘rısıda”gi 125-son buyrug`i.

932 
shartnoma asosida to`langan to`lov-kontrakt summasi muassasaning 4009 lik shaxsiy 
g`azna hisob varag`iga kelib tushganida 102 409 “Ta'lim muassasalarida o'qitishning 
to'lov-kontrakt shaklidan tushumlar” subschyotining debetida aks ettiriladi hamda 
153 600 “Byudjet tashkilotlarining talabalar bilan boshqa debitor qarzlari” 
subschyotining kreditida aks ettiriladi. “UzASBO” dasturiy majmuasining elektron 
hisobotlar bo`limi budjetdan tashqari mablag`lar hisoboti ya`ni to`lov-kontrakt shakli 
mablag`lari hisobotida bu daromadlar ikki qismga bo`linadi, ya`ni o`quv yilining 
birinchi semestri uchun va o`quv yilining ikkinchi semestri uchun unda to`lov-
kontrakt mablag`lari birlamchi buhgalteriya hisobiga kiritib borilgan ma`lumotlar 
asosida shakllantiriladi. Bunda har bir talaba kesimidagi ma'lumotlar “UzASBO” 
dasturiy majmuasining g`azna-mijoz bo`limidan tushumlar bo`limiga inson omili 
orqali kiritilib kelinmoqda. Talabalar kontingenti ko`p oliy ta`lim muassasalarida bu 
qator noqulayliklarga olib kelmoqda. 
O'qitishning kontrakt shaklidan tushgan va vaqtinchalik bo'sh turgan mablag'lar 
oliy ta'lim muassasasi tomonidan O'zbekiston Respublikasining moliyaviy barqaror 
va to'lov qobiliyati yuqori bo'lgan banklarining depozit hisobvaraqlariga tanlov 
asosida joylashtirilishi mumkin. Olingan foiz daromadlari oliy ta'lim muassasasining 
o'qitishning kontrakt shaklidan tushgan mablag'lari daromadlar va xarajatlar 
smetasiga kiritiladi hamda belgilangan maqsadlarga sarflash uchun taqsimlanadi. Bu 
o`z navbatida oliy ta`lim muassasasining o`qitishning to`lov-kontrakt shakli 
mablag`lari daromadlarini oshirilishiga pirovard natijada moliyaviy barqarorligini 
ta`minlashga olib keladi. 
Raqamli iqtisodiyotning asosiy resurslari bu qayta ishlanadigan hamda 
uzatiladigan axborotlar va ma'lumotlar tizimidir. Byudjet tizimi byudjetlarida raqamli 
texnologiyalarni qo'llashda avtomatlashtirilgan dasturiy majmualarni yanada 
takomillashtirish zarur. Hozirgi kundagi bu dasturiy majmualarni byudjet amaliyotida 
qo'llashda qator muammolar uchrab turibdi. Masalan, "UzASBO" balans - dasturiy 
majmuasida to'lov-kontrakt shartnomalarini ro'yxatga olish kitobida shartnomaning 
predmeti ko'rinmaydi. To'lov kontrakt hisobi bo'limida uch tomonlama yuridik 

933 
tashkilotlar bilan tuzilgan shartnomalarda har bir talaba kesimida to'lov-kontrakt 
summasi hisoblanadi. Yuridik shaxsdan shartnomaga asosan pul to'langanda esa 
shartnomaning umumiy summasi bir yo'la tushadi. Bu esa tushgan summani talabalar 
kesimida daromadga olishda muammo keltirib chiqaradi.
Elektron hisobot bo'limida debitor va kreditorlar bilan hisob-kitoblar to'g'risidagi 
ma'lumot shakli avtomat tarzda to'ldirilmay qo'lda to'ldirishga to'g'ri keladi, 
byudjetdan tashqari schyotlar, to'lov-kontrakt shaklidan tushgan mablag'lar 
hisobotida ham daromadlarning jami faqat avtomat tarzda to'ldirilib shakllanish 
manbalari kesimida qo'lda to'ldirilib chiqiladi.
Oliy ta`lim muassasalarida to`lov-kontrakt mablag`lari bo`yicha daromadlar va 
ular hisobining amaldagi holatini yaxshilash yo`llarini tahlili asosida quyidagilarni 
xulosa tarzida keltirish mumkin: 
1. Har bir talaba bo'yicha ma'lumotlarni "UzASBO" dasturiy majmuasida 
shakllantirishni avtomatlashgan tizimga o'tkazish. Buning uchun, Oliy va o'rta 
maxsus ta'lim vazirligi tizimidagi "Hemis" dasturi bilan "UzASBO" dasturiy 
majmuasining integrasiyasini yo'lga qo'yish lozim. Chunki, "Hemis" dasturida talaba 
haqidagi barcha ma'lumotlar shakllangan. Natijada, "UzASBO" dasturiy majmuasida 
to'lov-kontrakt asosida o'qiydigan talabalar haqidagi barcha ma'lumotlar va to'lov-
kontrakt shartnomasi avtomatik tarzda shakllanadi hamda belgilangan muddatlarda 
to'lov-kontrakt mablag'lari bo'yicha hisoblangan daromadlar; 
2. Rejalashtirilayotgan daromadlar yoki to`lov-kontrakt tushumlari bajarilishda 
buhgalteriya hisob va hisobotlarini yuritishda har bir semestrdagi tushumlarni alohida 
yuritilishidan tashqari yana tabaqalashtirilgan to`lovlar va kredit-modul tizimidagi 
akademik qarzdorlik uchun to`langan to`lovlar kesimida ham hisob ishlari va to`lov-
kontrakt mablag`lari to`g`risidagi hisobotlarda alohida yuritilishi lozim. Natijada 
to`lov-kontrakt mablag`lari daromadlari har bir yo`nalishida alohida olib borilishi 
buhgalteriya hisob va hisobotlarining to`g`ri va aniq yuritilishiga olib keladi bu o`z 
navbatida daromadlarni to`g`ri tan olinishini ta`minlaydi; 

934 
3. O'zbekistondagi byudjet hisobi va hisobotlarini xalqaro moliyaviy hisobot 
standartlariga muvofiq avtomatlashtirish uchun “DMBAT” va “O`zASBO” kabi 
dasturiy majmualarni yanada modernizasiyalash maqsadga muvofiq bo'ladi. Bu esa 
albatta iqtisodiyot va moliya vazirligining tashabbusi bilan amalga oshiriladi. Har bir 
byudjet tashkiloti jumladan oliy ta`lim muassasalari ham “O`zASBO” dasturiy 
majmuasida hisob va hisobot ishlarini yuritishda dasturga o`zgartirishlar kiritish 
imkoniyati mavjud emas.
Ushbu amalga oshirilgan ishlar natijasida, “UzASBO" dasturiy majmuasida 
oliy ta`lim muassasalarida to`lov-kontrakt shakli mablag`lari bo`yicha daromadlar va 
ularning birlamchi hisob-kitob ishlarini to'g'ri, aniq va o'z vaqtida sifatli yuritilishi, 
to`lov-kontrakt mablag`lari harakati to`g`risidagi moliyaviy hisobotlarni tuzilishida 
aniqliklarga erishiladi.

Download 8,84 Mb.