103
товарларни сотиш баҳосидаги ижобий ёки салбий таъсирини ёритиб беришга
ҳаракат қиламиз (1-жадвал).
1-жадвал.
100 бирлик товарларни сотиш баҳосига таъсир қилувчи омилллар
таҳлили.
№
Товарлар таннархига
таъсир қилувчи омиллар
Режада, млн.
сўм
Ҳақиқатда, млн.
сўм
1.
Меҳнат харажатлари
12,0
15,0
2.
Хом –ашё ва материал
харажатлари
15,0
17,0
3.
Солиқ харажатлари
2,0
2,5
4.
Амортизация харажатлари
1,5
1,8
5.
Бошқа харажатлар
1,0
0,5
6.
Фойда
3,0
3,0
Жами
34,5
39,8
Жадвалдан кўриниб турибдики товарларни сотиш баҳоси кўзда
тутилганидан кўп харажатлар сарфланган. Бу харажатларни топишимиз учун
ҳақийқатда сарфланган харажатлардан режадаги харажатларининг фарқини
топамиз. Бунинг учун
С
(сотиш баҳоси ҳақийқатда)-
С
( сотиш баҳоси режада
)=(39.8-34.5)млн=5.3 млнга тенг
бўлади.
Бу формула қуйидагича изоҳланади. Ҳисобот ойида хўжалик юритувчи
субъект 100 бирлик махсулот учун 5,3 млн кўп харажатни амалга оширганини
кўриишимиз мумкин. Натижада товарларнинг сотиш баҳоси 5,3 млнга ошган.
Бу еса ўз навбатида истемолчиларга ноқулайликлар келтириб чиқарувчи асосий
омил ҳисобланади. Буни бартараф этиш учун ҳар бир омилнинг ижобий ёки
салбий таъсирини таҳлил қилиб баҳолашга ҳаракат қилиб кўрамиз. Биринчи
навбатда биз харажатлар таъсир доирасини кўриб ўтамиз. Уни қуйидаги расмда
ёритиб ўтишга ҳаракат қилдик.
104
Расмда кўрсатилган харажатлар махсулотлар таннархини ташкил етувчи
объектлар ҳисобланади. Жадвалдан фойдаланган ҳолда ушбу омилларни
товарлар сотиш баҳосига таъсирини кўриб чиқамиз.
Биринчи омил меҳнат ҳаражатларининг ошишиши натижасида товарнинг
сотиш баҳосидаги қисми қуйидаги формула ёрдамида топилади.
