Ishlab chiqarish omilarini bir-biri bilan almashtirish. Ikki omilga bog`liq ishlab chiqarish funksiyasini ko`rib chiqamiz. Masalan, ishlab chiqarishda ikkita omildan - mehnat va kapitaldan foydalaniladi, deylik. U holda ishlab chiqarish funksiyasi quyidagi ko`rinishda bo`ladi:
Q F(L, K) , bu yerda: Q - mahsulot hajmi; K- kapital; L- mehnat.
Faraz qilaylik, mehnat va kapital sarflab oziq-ovqat ishlab mahsulot ishlab chiqarishi hajmlaridagi izokvantalar 10.5-rasmda keltirilgan.
K
5
4
3
2
1 L
1 2 3 4 5
10.5-rasm. Izokvantalar
Ma′lumki, izokvanta - bu egri chiziq bo`lib, bir xil hajmdagi mahsulotni ishlab chiqarish uchun sarflanadigan omillar kombinatsiyalarini ifodalaydi. Shuning uchun ham 65 birlik mahsulot ko`proq kapitaldan foydalangan holda ishlab chiqarish mumkin (A nuqta), yoki ko`proq mehnat sarfidan foydalanib ishlab chiqarish mumkin (B nuqta). Ikkala chetki A va B nuqta oraliqlaridagi variantlar ham bo`lishi mumkin. Rasmdan malumki, mahsulot ishlab chiqarishda mehnat omili (L) sarfining oshishi, kapital (K) sarfining kamayishi hisobiga
to`ldiriladi. Q1 65,
Q2 85,
Q3 100, ya′ni:
Q1
f (L, K);
Q2
f (L, K);
Q3
f (L, K).
Chekli texnologik almashtirish normasi. Izokvantaning ma′lum nuqtasidagi burchak koeffitsienti bir ishlab chiqarish omili bilan (bu yerda kapital) boshqa bir omilni (mehnatni) texnik almashtirish qanday bo`layotganligini ko`rsatib beradi. Shuning uchun ham ushbu burchak koeffitsientining absolyut qiymati chekli texnologik almashtirish normasi deb yuritiladi va u MRTS ko`rinishida belgilanadi.
MRTS o`z mohiyatiga ko`ra iste′mol nazariyasidagi chekli
almashtirish normasi MRS ga o`xshashdir:
MRTS
K
L
- kapital sarfining o`zgarishi
Bu yerda K va L lar bitta izokvantada bo`lgani uchun mahsulot ishlab chiqarish hajmi Q o`zgarmaydi ( Q const ). 10.5-rasmdan ko`rish mumkinki, ishlab chiqarish hajmi 85 birlik bo‘lib, o`zgarmaganda mehnat
L
sarfi birdan 2 ga o`zgarganda K
2 . Mehnat sarfi 2 dan 3 ga
oshganda MRTS 1 ga teng (kamayib bormoqda).
Mehnat sarfi 3 birlikdan 4 ga o`zgarganda va 4 birlikdan 5 ga
o`zgarganda MRTS mos ravishda 2
3
va 1
3
ga kamayib boradi. Demak,
qancha ko`p miqdordagi mehnat kapital bilan almashtirilsa, shuncha mehnat unumdorligi past bo`ladi va kapitaldan foydalanish nisabatan samarali bo`lib boradi (10.6-rasm).
|
