|
Isi 2019 172 оф "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science" 303 географические наукиBog'liq az-rbaycanin-ki-zaqatala-iqtisadi-co-rafi-rayonunun-land-aftlarinin-ekoco-rafi-x-susiyy-tl-ri2019 - 5.11
2020 - 5.497
ISI 2019 – 0.172
ОФ
“Международный научно-исследовательский центр “Endless Light in Science”
309
ГЕОГРАФИЧЕСКИЕ
НАУКИ
göstərir. Qoruğun sahəsi 28 844 ha olub, burada 900-dən artıq bitki növü yayılmışdır. Qoruq
ərazisinin 60%-dən çoxunu təşkil edən enliyarpaqlı meşələrdə əsas landşaftyaradıcı edifikator ağac
növləri ağcaqayın, palıd, vələs, fıstıq, yalanqoz, qarağac, cökə, göyrüş, şabalıd, qoz, ayı
fındığı, quşarmudu ağacları bitir. Bu meşələrdə region üçün səciyyəvi olan bir sıra ağac növləri-
dəmirqara, rodedendron, qara murdarça, zoğal, əzgil, alça, və başqa kol bitkilərinə də rast gəlinir.
Qoruğun yaradılmasında əsas məqsəd dağ-meşə landşaftlarına məxsus olan Böyük Qafqaz
dağlarının cənub yamaclarındakı nadir bitki və heyvanlarının təbiət komplekslərinin qorunmasıdır [3,
s.11-34; 7, s. 24-28; 12, s. 19-31], (Şəkil 6).
Qoruq ərazisində geoloji-kəşfiyyat və əkin işlərinin aparılması, mal-qaranın otarılması,
turizmlə məşğul olmaq, ov etmək, balıq tutmaq, ağac kəsmək, təbii sərvətlərdən istifadə etmək və
onların təbii halını pozmaq qadağan edilmiş və o, bölgə üçün təbii canlı laboratoriya sayılır. Burada
müxtəlif obyektlərdə uzun illər boyu tədqiqatlar aparılır, təbiətin etalon və kontrol sahələrində
mürəkkəb ekoloji sistemlərin inkişafı qanunauyğunluqları öyrənilir. Tədqiqat zamanı əldə edilən
materiallar təsərrüfatda istifadə edilən sahələrlə müqayisə edilir. Belə nəticələr Şəki-Zaqatala
bölgəsindəki dağ-meşə landşaftlarında təbii mühitin pozulma dərəcəsini aşkara çıxarmağa və onun
qarşısını almaq üçün tədbirlər sistemini hazırlamağa imkan yaradır. Ekoloji sistemin daha çox
rəngarəngliyini öyrənmək, genetik fondun növlərini saxlamaq məqsədilə Zaqatala dövlət təbiət
qoruğu kimi digər qonşu rayonlarda da biosfer qoruqlarının yaradılması məqsədəuyğundur.
Landşaftların tədqiq edilməsində zəruri olan məsələlərdən ən birincisi seçilmiş obyektdə
mövcud olan müxtəlif zonalara malik olan landşaft qurşağının səciyyəvi xüsusiyyətlərinin
müəyyənləşdirilməsindən ibarətdir. Bu işdə əsas məsələ, nəinki mövcud ərazidə aparılmış geoloji,
geokimyəvi, coğrafi, bioloji və ekoloji elmi tədqiqat işlərinin nəticələrinin, həm də bütün dünya üzrə
olan məlumatların toplanılması və ətraflı araşdırılaraq öyrənilməsindən ibarətdir.
Şəkil - 6. Zaqatala Dövlət Təbiət
Qoruğunun Qəbizdərə ərazisi.
Landşaftların sistemli analizində beş əsas komponentin-relyef, ana süxur, torpaq, səth və qrunt
suları və hava-iqlim şəraitinin, həm də bu proseslərə dolayısı ilə təsir göstərən tektoniki-seysmik
proseslər, günəş radiasiyası və s. qarşılıqlı qapalı münasibətləri mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Adları
göstərilən komponentlər arasında həm enerji, həm də maddələr mübadiləsi gedir.
Tədqiqat aparılan Böyük Qafqazın cənub yamacındakı Şəki-Zaqatala iqtisadi coğrafi
rayonunun geokimyəvi və biogeokimyəvi xüsusiyyətlərinə görə tədqiq olunan [5, s.15-34; 1.],
landşaft qurşaqlarının yayılma tipləri aşağıdakı ardıcıllıqla müəyyən edilir: (Şəkil-7 )
|
| |
