|
Isi 2019 172 оф "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science" 303 географические наукиBog'liq az-rbaycanin-ki-zaqatala-iqtisadi-co-rafi-rayonunun-land-aftlarinin-ekoco-rafi-x-susiyy-tl-ri2019 - 5.11
2020 - 5.497
ISI 2019 – 0.172
ОФ
“Международный научно-исследовательский центр “Endless Light in Science”
308
ГЕОГРАФИЧЕСКИЕ
НАУКИ
meydançaları, gündəlik istirahət üçün evlər və s. yaradılması məsləhətdir. Park və qoruqlardan fərqli
olaraq rekreasiya meşələrində istirahət edən vətəndaşlar müxtəlif istiqamətlərdə gəzintiyə çıxmaq,
çiçək, göbələk, meyvə, giləmeyvə, dərman bitkisi yığmaq, balıq tutmaq imkanına malik ola bilər.
Ona görə də rekreasiya meşələrinə aid ərazilərdə xüsusi yollar, cığırlar şəbəkəsi də planlaşdırılaraq
landşaft strukturuna uyğun qurulmalıdır.
Meşə landşaftları öz inkişafında bioloji cəhətdən bir-biri ilə bağlı olan və bir-birinə, həmçinin,
xarici mühitə təsir göstərən ağac, kol, ot, digər bitkilər (mamır, şibyə), heyvanat aləmi və
mikroorqanizmlərin birliyi (vəhdəti) olub, biosferin mühüm tərkib hissəsi, coğrafi landşaftın elementi
rolunu oynayır. Meşələr fitosenoz, biogeosenoz və biogeosenozlar sistemi kimi tanınan təbiətin
orijinal və təkrarolunmaz hissəsidir. Onlar, öz qanunları ilə əmələ gəlir, yaşayır və inkişaf edir. Öz
mövcudluğu və inkişafı üçün öz-özünə əlverişli şərait yaradır, qida və su ilə öz-özünü təmin edir,
təzələyir, gələcək nəslinin qorunub saxlanması üçün özünə qayğı göstərir. Meşədəki ağaclar sıx
bitdiyindən bir-birinə böyük təsir göstərir, ona görə də orada ağaclar uca boylu, düz gövdəli, çətirləri
isə az inkişaf edərək ensiz və gödək olub, ağacların yuxarı hissəsində yerləşir. İlbəil arası kəsilmədən
ağac və kolların külli miqdarda yarpağı, xırda və iri budaqları, qabıq, çiçək və meyvələri tökülür,
onlara isə milyonlarla həşərat qalıqları qarışır. Torpaq səthinə düşən bu töküntülər tədricən çürüyüb
parçalanır və qalın üzvi kütlə (meşə döşənəyi) əmələ gətirir. Üstünlük təşkil edən ağac cinsləri
meşənin edifikatorları adlanır. Onlar meşənin, eyni zamanda bütün biosferin üzvi maddələrinin əsas
kütləsi sayılaraq, maddələrin dövranında və ətraf mühitin dəyişilməsində mühüm rol oynayır. Böyük
Qafqazın cənub yamacında olan meşə sahələrində ən çox palıd, vələs, fıstıq ağacları edifikator rolunu
oynayır (Şəkil-5).
Şəkil-5. Şəki rayonunun Baş Şabalıd
biosenozunda rekreasiya meşəsi.
Böyük Qafqazın cənub yamacının
landşaft mərzlərindən təşkil olunan rekreasiya zonası zəngin təbii təbiət obyektlərini, şəhərətrafı
istirahət və ya müalicə mərkəzlərini əhatə edir. Bu ərazilər, əsasən 600-1200 m arası yüksəklikdə olan
dağ çayları hövzələrinin enliyarpaq meşəlik sahələrini əhatə edir. Landşaft rekreasiyası elm sahəsi
kimi, müasir dövrdə tətbiqi landşaftşünaslığın ən çox inkişaf etmiş sahələrindən birinə
çevrilməkdədir. O, zəngin təbii təbiət obyektlərinin, şəhərətrafı istirahət və ya müalicə mərkəzlərinin
təşkili ilə məşğul olur.
Böyük Qafqazın cənub yamacının landşaft mərzləri içərisində qoruqlar elm və mədəniyyət
üçün müstəsna əhəmiyyətə malik olan və dövlət tərəfindən mühafizə edilən ərazilərdir. Təbiətin ən
yaxşı mühafizə formalarından biri olmaqla qoruqlarda müxtəlif təbii zonaların xarakterik
landşaftları, kökü kəsilməkdə olan, yaxud nadir hallarda rast gələn bitki və heyvan növləri, eləcə də
aradan çıxmaq təhlükəsinə məruz qalan təbii komplekslər və onların komponentləri, mağaralar,
şəlalələr və s. qorunur [5, s.9-18].
Baş Qafqaz sıra dağlarının cənub yamacı Zaqatala və Balakən rayonlarının ərazisində dəniz
səviyyəsindən hündürlüyü 650-3646 m arasında dəyişən Zaqatala dövlət təbiət qoruğu fəaliyyət
|
| |
