|
Isi 2019 172 оф "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science" 303 географические наукиBog'liq az-rbaycanin-ki-zaqatala-iqtisadi-co-rafi-rayonunun-land-aftlarinin-ekoco-rafi-x-susiyy-tl-ri2019 - 5.11
2020 - 5.497
ISI 2019 – 0.172
ОФ
“Международный научно-исследовательский центр “Endless Light in Science”
306
ГЕОГРАФИЧЕСКИЕ
НАУКИ
mülayim-isti iqlimin Əyriçay vəAlazan çayı sahillərinin tuqay meşələri tiplərinə rast gəlinir (Şəkil -
2).
Şəki-Zaqatala bölgəsində yerləşən meşə-çöllərə, yəni şimal yarımkürəsindəki Meşə və çöl
landşaftlarına aid olan ərazilərin qovuşmasından yaranan təbii zona nümunələrinə Alazan-Əyriçay
vadisində geniş ərazidə rast gəlmək olar. Meşə-çöl landşaftlara malik olan ərazilər üçün mülayim-isti
yaya və mülayim-soyuq qışa malik olan, havadakı buxarlanmanın yağıntıya bərabər, yaxud bir qədər
çox olduğu mülayim iqlim şəraiti səciyyəvidir. Belə ərazilər Avrasiya materikində geniş ərazidə,
Karpat dağlarından Altay dağlarına qədər olan zonanı əhatə edir. Bir sıra yerlərdə, məsələn, Orta
Dunay, Ukrayna və Rusiya düzənlikləri, Cənubi Sibirin dağlararası çökəklikləri, Şimali Qazaxıstan,
Monqolustan, Uzaq Şərq, Şimal-Şərqi Çin ərazilərində və Azərbaycanda isə Şəki-Zaqatala və Quba-
Qusar bölgələrində rast gəlinir. Böyük Qafqazın cənub yamacında meşə-çöllər enliyarpaq meşələrdən
quru çöllərə keçid zonasında xüsusi meşə-kolluq landşaft mərz və mozaikaları yaradırlar.
Şəkil - 2.Qax rayonunun Əyriçay
ərazisində Tuqay meşələri.
Böyük Qafqazın cənub yamacında çöl (bozqır) landşaftları, əsasən Qax, Şəki və Qəbələ
rayonlarının cənub yayla ərazilərində rast gəlinir. Çöl zonası landşaftlarını Avrasiyada çox hallarda
bozqırlar kimi adlandırırlar. Belə landşaftlar Şimali Amerikada prerilər, Cənubi Amerikada
pampaslar, Yeni Zelandiyada isə tussoklar adlı bitki qruplarından təşkil olunmuşdur. Bu ərazilər
mülayim qurşağa daxil olub, qismən kserofit bitkilərlə örtülü olur. Heyvanat aləminin yaşayış tərzi
nöqteyi-nəzərincə çöl zonası yaxşı görünüşü, bitki qidasının bolluğu, nisbətən quru yay dövrünün
olması, yay dövründə yarım dinclik və ya tam dincliyin mövcudluğu ilə səciyyələnir. Bu baxımdan,
çöl zonasının qrupları meşə zonasından kəskin fərqlənir. Çölün canlı bitki örtüyünün əsas forması
çim əmələ gətirən taxılkimilərdən ibarət otlar hesab olunur. Çöl şəraiti üçün səciyyəvi olan kol
bitkiləri qrup halında, bəzən isə tək-tək bitir. Bunlardan Şəki-Zaqatala bölgəsindəki çöllərdə
qaratikan, qarağat, dağdağan, iydəyarpaq armud və ardıcın bəzi növlərini göstərmək olar. Alimlərin
fikrincə, Cənubi Qafqazda, o cümlədən, Azərbaycanda ilkin çöl olmayıbdır. Çöl burada meşə məhv
edilən yerlərdə əmələ gəlib və törəmə tiplidir. Belə çöllər Böyük Qafqazda Bozqır yayla ərazisində
dağətəyi və orta dağ-meşə qurşağında qırılmış meşələrin yerində yayılmışdır. Hazırda intensiv
otarılma nəticəsində mövcud olan çöllərdə səhralaşma prosesi sürətlənib və onların yarımsəhralara
çevrilməsi baş verir (Şəkil -3).
|
| |
